Boliwia. Historia

Boliwia. Historia.

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie obecnej Boliwii są datowane na ok. 2 tys. lat p.n.e. W VII–XI w. n.e. rozwój państwa i kultury Tiahuanaco. Od XIV w. rolnicza ludność Ajmara była stopniowo wchłaniana przez imperium Inków, ale, mimo kolonizowania terytorium przez napływowych Indian Keczua, zachowała własny język i kulturę. W 1533–38 obszar obecnej Boliwii podbili hiszpańscy konkwistadorzy pod wodzą D. de Almagro, początkowo stanowił on część wicekrólestwa Peru i był określany jako Górne Peru. Dzięki odkryciu 1545 w Potosí bogatych złóż srebra Górne Peru odgrywało ważną rolę w hiszpańskim imperium kolonialnym, dostarczając znacznych dochodów. W 1547 założono miasto Potosí, 1606 Oruro — najważniejsze ośrodki górnicze wicekrólestwa. Ośrodkiem administracji kolonialnej była Chuquisaca, założona 1538 (Charcas, potem La Plata, a po uzyskaniu niepodległości — Sucre). W 1776 Górne Peru weszło w skład wicekrólestwa La Platy. W 2. połowie XVIII w., na skutek wyczerpywania się najbogatszych złóż i stosowania tradycyjnych technologii wydobycia, górnictwo podupadało, a w Górnym Peru, podobnie jak w całym regionie andyjskim, wybuchały liczne bunty chłopskie, wywołane m.in. nadmiernym obciążeniem tej grupy ludności powinnościami osobistymi.

W 1809 Chuquisaca i La Paz jako 2 pierwsze miasta w Ameryce Południowej wystąpiły przeciw władzom hiszpańskim. Jednak dopiero po 16 latach, po zwycięstwie gen. A.J. de Sucre nad Hiszpanami w bitwie pod Ayacucho (1824), 6 VIII 1825 Boliwia stała się niepodległym państwem jako Republika Bolivara. Generał S. Bolívar był pierwszym prezydentem republiki oraz autorem jej konstytucji (1826), która miała być wzorem dla innych młodych państw południowoamerykańskich. System polityczny Boliwii stał się również innym negatywnym wzorem dla Ameryki Łacińskiej: ciągu 180 lat niepodległości na urzędzie prezydenta republiki nastąpiło ponad 100 zmian. W początkowym okresie niepodległości Boliwia była krajem słabo rozwiniętym gospodarczo (postępował upadek górnictwa) i niezdolnym do sprawowania rzeczywistej kontroli nad własnym terytorium. W 1836 prezydeny A. de Santa Cruz doprowadził do konfederacji z Peru, ale ta 1839 rozpadła się na skutek interwencji zbrojnej Chile. Kraj wyniszczały konflikty między lokalnymi caudillos, wojny domowe i dyktatury. Boliwia traciła też kolejne części swojego terytorium na rzecz silniejszych sąsiadów: klęska w wojnie z Chile, (wojna o Pacyfik 1879–84), pozbawiła Boliwię dostępu do morza i bogatego w surowce (saletra) wybrzeża, na skutek konfliktu z Brazylią (1903) utraciła część bogatego w kauczuk terytorium Acre, w wyniku konfliktu z Paragwajem (wojna o Chaco 1932–35) — znaczne obszary Gran Chaco. W okresie prezydentury N. Campero (1880–84) władza przeszła w ręce polityków cywilnych. Elity polityczne skupiły się wokół 2 partii: Partii Konserwatywnej — u władzy do 1899, i Partii Liberalnej, która sprawowała rządy do 1920.

W latach 90. XIX w. na płaskowyżu boliwijskim rozpoczęto eksploatację złóż cyny. Wymagające dużych nakładów górnictwo cyny po I wojnie światowej opanowały duże koncerny, należące do tzw. baronów cyny, m.in. do S. Patiño. Rozkwit górnictwa i odszkodowania uzyskane od Brazylii jako rekompensata za utratę Acre umożliwiły realizację dużych inwestycji kolejowych w Boliwii.: linie kolejowe połączyły największe miasta, zbudowano też kolej łączącą La Paz z chilijskimi portami Antofagasta i Arica.

W 1920 rządy objęła założona 1914 Partia Unii Republikańskiej, grupująca młodszych zwolenników ideologii liberalnej i pozytywizmu, pochodzących spośród białych klas średnich i wyższych. Jej program zakładał gwarancje dla kapitału krajowego i dalsze unowocześnianie państwa. Spadek cen cyny na rynkach światowych w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego (1929–33), a także przegrana wojna o Chaco sprawiły, iż kraj pogrążył się w kryzysie. W 1936, po ponad pół wieku rządów cywilnych, władzę przejęło wojsko, próbując przeprowadzić niezbędne reformy. Utraciło ją jednak 1939 na rzecz konserwatystów. W 1943 w wyniku zamachu stanu, którego dokonały organizacje związane z lewicowym odłamem armii, rządy objął prezydent G. Villaroel, który kontynuował reformy; 1946 został obalony przez konserwatystów.

W 1952 rozpoczęła się rewolucja boliwijska, uznawana za jedną z ważniejszych latynoamerykańskich rewolucji społecznych: zainaugurowało ją powstanie zbrojne, zorganizowane przez Narodowy Ruch Rewolucyjny (MNR), założony 1941, który w efekcie przejął władzę i sprawował ją do 1964 (1952–56 i 1960–64 prez. V. Paz Estenssoro, 1956–60 prez. H. Siles Zuazo). Przeprowadzono radykalne reformy: zostały znacjonalizowane największe firmy górnicze, uchwalono gruntowną reformę rolną, zniesiono ograniczenia praw wyborczych; chłopi boliwijscy stali się po raz pierwszy w historii ważnym podmiotem życia publicznego. Trudności gospodarcze hamowały tempo reform — przerwał je zamach stanu zorganizowany 1964 przez prawicowe skrzydło armii.

Okres 1964–82 zdominowały rządy wojskowe. Próby powrotu do programu reform MNR nie udały się. Władze wojskowe zwalczały ruch związkowy i ograniczały swobody demokratyczne. Po okresie prezydentury H. Banzera Suáreza (1971–78) nastąpiła seria przewrotów i zamachów stanu; ostatni (1980) — L.G. Mezy był 189. zamachem stanu w 150-letniej historii niepodległej Boliwii. USA i Wspólnota Europejska nie uznały rządów Mezy, określanych czasem jako „narkoreżim”.

W 1982 wojsko przekazało władzę rządowi cywilnemu, a następnie Kongresowi. Władzę odzyskał MNR (1982–85 prez. Siles Zuazo). Wybory 1985 nie wyłoniły większościowego kandydata — na mocy decyzji Kongresu rząd sformował prezydent Paz Estenssoro (1985–89). Od 1985 realizowano, zgodnie z zaleceniami ekonomistów amerykańskich, drastyczną politykę antyinflacyjną. Niewątpliwe sukcesy odnotowane w gospodarce: zahamowanie hiperinflacji, spadek bezrobocia, częściowe rozwiązanie problemu zadłużenia, nie spowodowały jednak jej radykalnego uzdrowienia. Kolejne rządy stawały wobec napięć społecznych, które towarzyszyły realizacji programów gospodarczych, w tym m.in. prywatyzacji. Po nie rozstrzygniętych wyborach 1989 utworzono rząd „jedności narodowej” z udziałem Ruchu Lewicy Rewolucyjnej (MIR) i partii Banzera Suáreza Narodowa Akcja Demokratyczna (ADN), a Kongres desygnował na prezydenta J. Paza Zamorę (1989–93). Prezydentura G. Sáncheza de Lozady (1993–97) także była okresem rządów koalicyjnych. W 1997 Banzer Suárez jako pierwszy latynoamerykański dyktator powrócił do władzy na drodze procedur demokratycznych.

Na przeł. XX i XXI w. nasiliły się konflikty społ. na tle ekon.; rządowe programy walki z uprawą koki i produkcją kokainy, realizowane z pomocą i pod presją USA, wywoływały opór indiańskich chłopów (zw. cocaleros) utrzymujących się z uprawy krzewów koki; ich wielokrotne protesty miały masowy i burzliwy przebieg (strajki, blokady miast, starcia z wojskiem i policją). Po rezygnacji 2001 chorego prez. H. Banzera Suáreza, jego następcą został J.F. Quiroga Ramírez (z Nar. Akcji Demokr.), a 2002 — G. Sánchez de Lozada (prezydent 1993–97) z Nar. Ruchu Rewolucyjnego. W tych latach drugim zarzewiem konfliktów stała się kwestia kontroli nad złożami i eksportem gazu ziemnego, którego wydobycie w B. bardzo wzrosło; plan eksportowania gazu przez konsorcjum bryt.-hiszp.-amer. przez Chile do Ameryki Północnej stał się gł. powodem protestów (przeciw wyprzedaży dóbr nar. i wpływom amer.), których eskalacja IX–X 2003 spowodowała dymisję prezydenta. Jego następca, C. Mesa Gisbert, przeprowadził 2004 referendum w sprawie zwiększenia kontroli państwa nad wydobyciem i dystrybucją gazu, co nie zapobiegło dalszym wystąpieniom ludności indiańskiej, żądającej nacjonalizacji tej gałęzi gospodarki; VI 2005 masowe demonstracje zmusiły Mesę Gisberta do rezygnacji. Po wygranych wyborach prezydenckich i parlamentarnych, w I 2006 urząd prezydenta objął radykalny przywódca J.E. Morales Ayma z populistycznej partii Ruch na rzecz Socjalizmu (MAS). Jednym z pierwszych posunięć władz była nacjonalizacja boliwijskich złóż ropy i gazy ziemnego. Antyamerykańska i antyliberalna retoryka zbliżyła go do F. Castro i wenezuelskiego prezydenta H. Chaveza. Rewolucyjne plany budowy nowej Boliwii w imieniu indiańskiej większości, napotkały na stanowczy opór najbogatszych „białych” departamentów (referendum w sprawie autonomii VII 2006).