Ghana. Historia
 
Encyklopedia PWN
Ghana. Historia.
Grupy ludności obecnie zamieszkujące Ghanę osiedliły się tu w II tysiącleciu n.e., przybywając w kilku falach z różnych obszarów. Najwcześniejsze ślady (XIII w.) osadnictwa ludów z grupy Akan, zaludniających strefę lasów równikowych, zajmujących większą część południowej Ghany, wiążą się z ośrodkiem Bono-Mansu, wg tradycji najstarszym centrum osadnictwa akańskiego, z którego wywodziły się następne ich władztwa. Ludy Ga i Ewe, zamieszkujące południowy wschód Ghany, przybyły na te tereny z obszaru obecnej południowej Nigerii, Dagomba, Mamprussi i Gondża — z regionu Hausa w północnej Nigerii. W tych ostatnich przypadkach były to migracje stosunkowo niewielkich grup (jak osadnicy Mande w Gondża na początku XVII w.), które osiedlały się podporządkowując sobie rodzimą ludność i ustanawiając nowe organizmy polityczne. Migracje ludności Akan i Ga prawdopodobnie były faktycznym, choć powolnym, przemieszczaniem całych plemion, stopniowo wypierających bądź asymilujących nieliczną ludność autochtoniczną.
Obszary Ghany już w epoce istnienia wielkich państw zachodniego Sudanu — dawnej Ghany, Mali i Songhaju — znalazły się w orbicie ich wpływów, stanowiąc południową granicę transsaharyjskich szlaków handlowych, na których operowali kupcy Diula, zainteresowani pozyskaniem złota wydobywanego w strefie lasów równikowych oraz orzeszków kola. Z działalnością Diula wiązać należy początki miasta Salaga oraz silną pozycję Bono-Mansu, kontrolującego dostęp do złotonośnych obszarów i utrzymującego kontakty z Kong, silnym ośrodkiem handlowym Diula, leżącym na terenie obecnego Wybrzeża Kości Słoniowej. Kiedy na wybrzeża Ghany dotarli 1471 Portugalczycy, ich relacje odnotowały obecność kupców Diula nawet na samym wybrzeżu.
Portugalczyków odkryte tereny nadbrzeżne nazwali — ze względu na obfitość złota — Złotym Wybrzeżem. Zaczęły powstawać europejskie forty i faktorie (m.in. Elmina, założona 1482 — pierwszy europejski fort na wybrzeżu Czarnej Afryki). Handel z kupcami europejskimi nie spowodował całkowitego zaniechania dotychczasowych szlaków handlowych, lecz wywarł wielki wpływ na społeczeństwo Złotego Wybrzeża i jego zaplecze. Do obrotu handlowego weszły towary europejskie, za które kupcy nabywali złoto, a od schyłku XVI w. — głównie niewolników. Dążenie miejscowych władców do kontrolowania handlu było jedną z przyczyn powstawania kolejnych państw (w XVII w. największe znaczenie zyskały m.in. Akwamu, Denkira). W XVIII w. dominującym stało się państwo Aszantów, którego władcy podbili niemal wszystkie państwa akańskie, a jego wpływy rozciągały się daleko poza terytorium obecnej Ghany. W XVII–XVIII w. na wybrzeżu trwała rywalizacja między holenderskimi i brytyjskimi kompaniami handlowymi — po wojnach napoleońskich dominującą pozycję zajęła Wielka Brytania. Wprowadzenie 1807 zakazu handlu niewolnikami zachwiało dotychczasowym systemem ekonomicznym. W 2. połowie XIX w. nasiliła się ekspansja Brytyjczyków w głąb lądu: 1874–96 podbili państwo Aszantów i utworzyli protektorat (włączony 1901 w skład brytyjskiej. kolonii) oraz podporządkowali sobie północnej terytoria Ghany.
Po I wojnie światowej do Złotego Wybrzeża przyłączono zachodnią część byłej niemieckiej kolonii Togo, będącej terytorium mandatowym Ligi Narodów, administrowanym przez Wielką Brytanię. Od schyłku XIX w. zmieniał się charakter gospodarki Złotego Wybrzeża, zasadniczą rolę zaczęły odgrywać uprawy plantacyjne (kauczukowca, później kakaowca — ziarno kakaowe, które do dziś jest głównym produktem eksportowym Ghany). Brytyjczycy na terenie Ghany stosowali zasadę rządów pośrednich: królestwo Aszantów zostało oficjalnie reaktywowane 1935, a pozostali wodzowie utrzymali silną pozycję. Po II wojnie światowej rozpoczął się w bryt. posiadłościach proces stopniowego przekazywania władzy ludności miejscowej; na mocy konstytucji z 1946 uzyskała ona większość we władzach kolonialnych. W 1949 powstała Ludowa Partia Konwentu, kierowana przez K. Nkrumaha (po ogłoszeniu niepodległości Ghany 1957, stała się dominującą siłą polityczną w kraju).
W 1960 ogłoszono republikę, która przystąpiła brytyjskiej Wspólnoty Narodów i ONZ (19). Prezydentem republiki został Nkrumah, który przeforsował model państwa jednopartyjnego i stał się jego faktycznym władcą. W polityce zagranicznej zbliżył się do krajów komunistycznych, poszukując inspiracji zwłaszcza w tzw. socjalizmie chińskim. Prowadził ożywioną politykę afrykańską (był jednym z inicjatorów utworzenia OJA). Ekipa Nkrumaha doprowadziła do zubożenia kraju i chaosu ekonomicznego. Oskarżana o korupcję i nadużycia została obalona 1966 przez wojsk. zamach stanu (zawieszenie konstytucji, działalności partii politycznej i rozwiązanie parlamentu). W 1969–72 przywrócono rządy cywilne, przyjęto nową konstytucję. W wyniku pogłębiania się kryzysu gospodarczego i nieudolności rządu nastąpił ponowny zamach stanu, który zapoczątkował rządy wojskowe (kolejne zamachy 1978 i 1979).
W 1979 grupa młodych oficerów pod dowództwem porucznika J. Rawlingsa doprowadziła do stracenia 3 generałów (byłych szefów państwa) oraz do wyborów parlamentarnych i prezydenckich oraz utworzenia rządu cywilnych, ale 1981 ta sama grupa oficerów ponownie przejęła władzę, zawieszając konstytucję, działalność partii polit. i ograniczając rolę tradycyjnych wodzów. W 2. połowie lat 80. dzięki wsparciu MFW gospodarka Ghany ustabilizowała się. Wskutek nacisku społeczności międzynarodowej rządząca Tymczasowa Rada Obrony Narodowej zadeklarowała przeprowadzenie demokratyzacji systemu politycznego. Wybrano (bez udziału partii politycznych) Narodowe Zgromadzenie Doradcze, zezwolono na działalność partii, a XI 1992 zostały przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał dotychczasowy szef Tymczasowej Rady Obrony Narodowej, Rawlings. W 1994 wybuchły zamieszki na tle etnicznym na północy kraju. W 1996 odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie, które wygrał dotychczasowy prezydent — Rawlings i jego partia (założony 1992 Narodowy Kongres Demokratyczny), natomiast wybory 2000 i 2004 wygrała Nowa Partia Patriotyczna i jej kandydat J.A. Kuffour.. W latach 2009–12 preza. był J.A. Mills, a od 2012 ten urząd sprawuje J.D. Mahama
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia