transsaharyjski handel

transsaharyjski handel,

wymiana handl. łącząca przez saharyjskie szlaki handl. Czarną Afrykę (gł. Afrykę Zachodnią) z Afryką Północną, a za jej pośrednictwem z krajami basenu M. Śródziemnego; kontakty te odegrały wyjątkowo ważną rolę w rozwoju gosp., społ. i kult. Afryki Zachodniej.

W starożytności kontakty Afryki Północnej z Czarną Afryką nie rozwijały się zbyt intensywnie, gdyż Sahara była terenem trudnym do przebycia dla ludzi dysponujących tylko koniem lub osłem jako środkiem transportu. Stopniowe upowszechnianie wielbłąda od pocz. I tysiąclecia n.e. ułatwiało podróż przez pustynię, ale rozwojowi wzajemnych kontaktów nie sprzyjał brak stabilizacji polit. u schyłku cesarstwa rzymskiego. Dopiero po opanowaniu Afryki Północnej przez Arabów i okrzepnięciu tamtejszych państw sytuacja ustabilizowała się, pozwalając na zorganizowanie handlu dalekosiężnego. Pierwsze wzmianki o podróżach Arabów przez Saharę i o wymianie handl. pochodzą z VIII w. n.e. Od tego czasu Afryka Zachodnia stała się na długi czas gł. dostawcą złota do krajów Maghrebu; dostarczano też z południa towary luksusowe, np. strusie pióra, pachnidła, skóry, jak również niewolników; w zamian za te towary Arabowie i Berberzy przywozili tkaniny, wyroby metalowe, książki, konie, a także daktyle i sól z kopalni saharyjskich (Idżil, Teghaza, Taodeni, Bilma), której brakowało na zachodnich i centralnych obszarach Czarnej Afryki.

Prowadzenie handlu przynosiło zyski, wymagało jednak ochrony: gwarancji polit., prawnych, odpowiedniej organizacji; toteż rozwój handlu nie byłby możliwy bez sprawnie działających państw, które strzegły dróg handl. i zapewniały kupcom bezpieczeństwo. Dlatego na pograniczu pustyni i sahelu powstawały i rozkwitały organizmy państw., czerpiące bogactwo z kontroli transsaharyjskich szlaków handl.; najważniejsze z nich to: Ghana, Mali, Songhaj, Bornu, miasta-państwa ludu Hausa. Na szlakach handl. powstawały bogate miasta (Dżenne, Gao, Timbuktu), rozwijały się punkty etapowe szlaków pustynnych — oazy — stając się ważnymi ośrodkami wymiany handl., a nawet rzemiosła; miasta leżące na końcu szlaków transaharyjskich łączyły drugorzędne szlaki biegnące z zachodu na wschód. O władanie szlakami handl. i bogatymi miastami toczyły wojny państwa Afryki Zachodniej, koczowniczy mieszkańcy Sahary i państwa Afryki Północnej. Upadek państw i powstawanie nowych powodowały przesuwanie się gł. szlaków na wschód (z Ghany do Songhaju nad łukiem Nigru, po upadku Songhaju — do miast Hausa).

Utrzymujący się przez wiele stuleci stały popyt na złoto i wysoka cena tego kruszcu w krajach śródziemnomor., gwarantujące opłacalność h.t., załamały się po odkryciu Ameryki: masowy transport tamtejszych kruszców do Europy wywołał spadek ich cen; rozwój handlu z Europejczykami na wybrzeżach Afryki zmniejszył podaż towarów na tradycyjnych szlakach handl. i zmienił kierunek obrotu nimi (np. skup złota na wybrzeżu Zat. Gwinejskiej); od XVIII w. dalekosiężna wymiana transsaharyjska przeżywała kryzys, utrzymała się natomiast wymiana międzyregionalna (m.in. handel saharyjską solą).