Chorwacja. Teatr

Chorwacja. Teatr.

Pierwsze wiadomości o teatrze na ziemiach chorwackich pochodzą z końca XI w. Rozwój teatru dram. w sposób ciągły można śledzić od przeł. XIV i XV w. Zapoczątkowała go działalność bractw rel. na wybrzeżu adriatyckim; repertuar obejmował misteria, mirakle oraz moralitety. Przed XIX w. najżywsza działalność teatr. rozwijała się w okresie renesansu i baroku na ziemiach południowochorwackich, zwłaszcza w Dubrowniku i Hvarze. Repertuar składał się ze sztuk rodzimych autorów (m.in. M. Držicia, H. Lucicia, N. Nalješkovicia, M. Vetranovicia, M. Benetevicia) i obejmował różnorodne gatunki. Największe osiągnięcia artyst. wiąże się z działalnością Držicia, autora, organizatora życia teatr. i twórcy przedstawień. W okresie baroku pojawiły się na scenach Dubrownika widowiska słowno-muz., przeszczepione z Włoch. Autorami wystawianych tekstów byli m.in. I. Gundulić i J. Palmotić. W XVIII w. działały na ziemiach chorwackich liczne zawodowe zespoły obcojęzyczne: w Dalmacji i Dubrowniku — wł., w pn. Chorwacji — niemieckie. Od końca XVIII w. centrum chorwackiego życia teatr. stopniowo przenosiło się do Zagrzebia. W 1. poł. XIX w. w Zagrzebiu grały niem. zespoły teatr. (od czasu do czasu prezentowały przedstawienia w języku chorwackim). W większości miast pn. Chorwacji działały wyłącznie zespoły amatorskie. Dominację teatru niemieckojęzycznego ograniczyła działalność (1840–41) zaw. teatru serb. z Nowego Sadu (Domorodno teatralno družtvo), który wystawiał sztuki serb., chorwackie oraz przekłady i przeróbki utworów obcych. W 1860 zespoły niem. opuściły na zawsze Zagrzeb, a 1861 teatr zagrzebski zyskał status teatru narodowego. Dla jego organizacji i rozwoju artyst. największe zasługi położyli: J. Freudenreich, D. Demeter, A. Šenoa i I. Zajc. Ważne miejsce w jego repertuarze zajmowała twórczość rodzima. Dzięki reformom przeprowadzonym w latach 90. przez S. Mileticia, teatr chorwacki dorównał innym teatrom europejskim. Na pocz. XX w. zawodowe teatry chorwackie powstały również w Osijeku (1907) i Varaždinie (1915). Po 1918 najważniejszą rolę odgrywał nadal Chorwacki Teatr Narodowy w Zagrzebiu; duże sukcesy odnosił pod kierownictwem (1921–26) J. Benešicia; wybitnym reżyserem tego teatru był B. Gavella, który swą wysoką pozycję artyst. utrzymał również po II wojnie światowej. W czasie wojny życie teatr. przebiegało dwutorowo, oprócz teatrów oficjalnych działały teatry partyzanckie. Po wojnie gwałtownie rozwinęła się sieć scen teatr. i wzrosło ich zróżnicowanie. Wśród twórców najwybitniejszych inscenizacji należy wymienić, obok Gavelli: M. Foteza, K. Spaicia, G. Paro. Najważniejszymi ośrodkami teatr. poza Zagrzebiem są: Osijek, Split, Varaždin, Rijeka, Dubrownik (od 1950 międzynar. festiwal teatr.-muz.).

Joanna Rapacka (Teatr)

Bibliografia

N. Batušić Povijest hrvatskoga kazališta, Zagreb 1978.