Chorwacja. Literatura

Chorwacja. Literatura.

Literatura chorwacka rozwijała się od IX w. jednocześnie w języku staro-cerkiewno-słow. (redakcja chorwacka i pismo głagolickie) oraz łac., a od XIV w. również w języku nar. (alfabet łac.). W XV–XVIII w. powstawała w Dalmacji (zwłaszcza w Dubrowniku) bogata literatura renes. i barok. (M. Držić, I. Gundulić); oprócz niej rozwinęły się inne odłamy regionalne (piśmiennictwo w dialekcie kajkawskim w północno-zachodniej Chorwacji, piśmiennictwo slawońskie w XVIII w.). Proces jednoczenia podzielonej kulturowo i językowo literatury chorwackiej zapoczątkował iliryzm, będący pierwszą fazą chorwackiego odrodzenia narodowego. Przywódca ruchu, L. Gaj, za podstawę ogólnonar. języka lit. wybrał wspólny z Serbami dialekt sztokawski, stworzył nową ortografię i sformułował program jedności kult. Słowian południowych. Patriotyczne idee iliryzmu znalazły wyraz artyst. w poezji S. Vraza, P. Preradovicia, a zwłaszcza I. Mažuranicia. W duchu idei odrodzenia nar. (przez oświatę do wolności) pisał A. Šenoa, twórca chorwackiej prozy beletrystycznej i założeń realizmu w literaturze. W latach 80. XIX w. wraz z kryzysem ideologii odrodzenia nar. nasiliły się w prozie pokolenia chorwackich realistów (A. Kovačić, K.Š. Djalski, V. Novak) i późnoromant. poezji S.S. Kranjčevicia tendencje krytyczne. Konfrontacja z eur. prądami kult. dominowała w chorwackim modernie na przeł. XIX i XX w. (liryka V. Nazora, V. Vidricia, A.G. Matoša, dramaty I. Vojnovicia, nowelistyka Matoša, D. Šimunovicia, J. Policia-Kamova, eseistyka Matoša, M. Marjanovicia). Pokolenie debiutujące pod koniec moderny (T. Ujević, M. Krleža, A.B. Šimić), a po 1917 — w duchu awangardowym, zwłaszcza ekspresjonistycznych (Krleža, Šimić), dokonało obrachunku z tradycją nar., odnajdując miejsce literatury chorwackiej w kontekście literatury europejskiej. Decydujące znaczenie w tym procesie miały dramaty, powieści i eseje Krležy oraz liryka Ujevicia. Intelektualne horyzonty twórczości Krležy wywarły też zasadniczy wpływ na literaturę chorwacką po II wojnie świat., kiedy po krótkim okresie realizmu socjalist. nastąpił powrót do awangardowych idei eksperymentu artyst. i odnowienie kontaktów z prądami lit. całego świata. Dominującą cechą literatury chorwackiej stał się intelektualizm, często połączony z ironią i groteską oraz traktowaniem literatury jako gry, a także z problematyką egzystencjalną; tendencje te znalazły odbicie w prozie (P. Šegedin, R. Marinković, V. Desnica, V. Kaleb) i twórczości młodych poetów skupionych wokół czasopisma „Krugovi” (m.in.: J. Kaštelan, V. Parun, I. Slamnig, S. Mihalić, M. Slaviček), jak również w zbliżonej do strukturalizmu zagrzebskiej szkole badań lit. (Z. Škreb, I. Frangeš, A. Flaker). Symbioza refleksji teoret. i literatury stała się odtąd charakterystyczną cechą literatury chorwackiej. Orientacja intelektualna utrwaliła się w latach 60. (proza Slamniga i S. Novaka; nurt egzystencjalny w poezji reprezentują autorzy skupieni wokół czasopisma „Razlog”). Poczucie stagnacji powstałe m.in. na tle polit. kryzysów przeł. lat 60. i 70. XX w. znalazło odbicie w dążeniu młodej generacji prozaików (P. Pavličić, G. Tribuson) do czystej beletrystyki; ich twórczość kształtuje się pod wpływem J.L. Borgesa i tendencji postmodernist., tworząc nową formułę literatury przez nawiązania do gatunków popularnych (powieść grozy, powieść kryminalna) i uwydatnienie roli fantastyki. Uzyskanie niepodległości 1991 i tzw. wojna ojczyźniana zaowocowały bogatą literaturą o tematyce wojennej, reprezentującą zróżnicowane orientacje ideol. i artystyczne.