Człowiek w filozofii
 
Człowiek w filozofii
Człowiek jest przedmiotem refleksji wszystkich nurtów w dziejach filozofii; współcześnie przybrała ona postać wyodrębnionego działu zw. antropologią filozoficzną.
Rozważania filozoficzne o człowieku związane są z:
1) relacjami człowieka wobec przyrody, społeczeństwa, historii, kultury, świata rzeczy, absolutu oraz w stosunku do samego siebie,
2) pytaniami o naturę i istotę człowieka,
3) problemami jego powołania i przeznaczenia,
4) interpretacjami człowieka jako podmiotu poznania, działania, twórczości.
 
Próby syntetycznego uchwycenia tego, co swoiście ludzkie, uzyskiwały formę różnych określeń człowieka, np.
zoon politikon [gr. 'istota społeczna'],
animal rationale [łac. 'stworzenie rozumne'],
animal metaphysicum ['stworzenie zdolne do doznań pozazmysłowych'],
homo religiosus ['człowiek religijny'],
homo faber ['człowiek zręczny'],
homo ludens ['człowiek bawiący się, żartujący'],
animal symbolicum ['stworzenie zdolne do posługiwania się symbolami'].
 
W starożytności początki refleksji filozoficznej nad człowiekiem wiążą się z Sokratesem;
dla Platona istotę człowieka stanowiła ogólna idea człowieczeństwa ujmowana gł. przez analizę świadomości ludzkiej;
wg Arystotelesa istotę człowieka można określić jako substancję; stanowiącą podmiot działań fizycznych i psychicznych (materia i forma, hylemorfizm);
św. Tomasz z Akwinu przekształcił arystotelesowskie rozumienie istoty człowieka za pomocą pojęć ciała i duszy oraz uzupełnił je pojęciem istnienia osobowego stanowiącego podstawę realności, jedności i odrębności człowieka.
W myśli XVII–XVIII w. sformułowano propozycje skrajne: materialistyczną (redukcja człowieka do cielesności) oraz spirytualistyczną (redukcja człowieka do duchowości), a także interpretację negującą istnienie stałej, niezmiennej natury człowieka.
W XVIII–XIX w. szczególnego znaczenia w rozumieniu człowieka nabrały aspekty poznawcze (człowiek jako twórca nauki), społeczne (człowiek jako twórca i wytwór wspólnoty; prawa człowieka), historyczne (człowiek jako twórca i wytwór dziejów), kulturowe (człowiek jako twórca wartości), do czego przyczyniła się zwł. klasyczna filozofia niemieckamarksizm; w filozofii życiapsychoanalizie podjęto próbę przywrócenia interpretacjom człowieka wymiaru przyrodniczego (człowiek jako istota kierowana popędami). Wśród współczesnych kierunków filozfii szczególne zainteresowanie człowiekiem przejawia się w egzystencjalizmiefilozofii dialogu.
 
Z filozoficzną sąsiaduje religijna refleksja nad naturą i powołaniem człowieka, znajdująca wyraz zwł. w antropologii religijnej, a na gruncie chrześcijaństwa m.in. w antropologii biblijnej oraz w koncepcji osoby ludzkiej i personalizmie chrześcijańskim.
 
Bibliografia
E. FROMM Ucieczka od wolności, Warszawa 1970;
E. CASSIRER Esej o człowieku, Warszawa 1971;
S. SWIERZAWSKI Człowiek i tajemnica, Kraków 1978;
B. SUCHODOLSKI Kim jest człowiek, Warszawa 1985;
M. GOGACZ Człowiek i jego relacje, Warszawa 1986.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia