wędrówki zwierząt, migracje zwierząt,
czynne przemieszczanie się zwierząt (osobników, grup osobników lub całych populacji) na różne odległości.
wędrówki zwierząt
Encyklopedia PWN
Zjawisko to występuje u wszystkich kręgowców i u niektórych bezkręgowców (szczególnie niektórych owadów). Wędrówki zwierząt dzieli się na regularne (cykliczne) i nieregularne. Wędrówki regularne są związane z cyklami życiowymi (np. rozmnażanie się) lub cyklicznymi zmianami w środowisku (np. pory dnia, pory roku). Wędrówki nieregularne są związane najczęściej z klęskami żywiołowymi lub przegęszczeniem populacji. Regularne wędrówki są instynktowe, a więc zakodowane genetycznie; ich przyczyny są niejasne. Orientacja przestrzenna zwierząt w czasie wędrówek nie jest ostatecznie wyjaśniona. Zwierzęta wykorzystują do tego celu różne zjawiska: kierują się chemotaktyzmem i termotaktyzmem (zwłaszcza organizmy wodne), wykorzystują siły Coriolisa i magnetyzm ziemski (zwłaszcza ptaki), orientację według gwiazd i słońca (ptaki, ssaki, owady).
Wśród bezkręgowców najbardziej znane jest nieregularne pojawianie się olbrzymich stad (w postaci chmury, nawet do 100 mld osobników) szarańczy wędrownej, przemieszczającej się na odległość do 2 tysięcy km. Jest to typowy przykład nieregularnej wędrówki związanej z przegęszczeniem populacji. Na przegęszczenie populacji reaguje podobnie wiele gatunków motyli, np. osetnik, wędrujący z północnej Afryki do południowej Europy. Największe odległości pokonuje jednak północnoamerykański motyl, monarch, który corocznie przelatuje na zimowiska w Kalifornii i Meksyku, pokonując w sumie trasę ponad 4000 km.
U ryb rozróżnia się wędrówki czynne i bierne. Biernym podlegają pelagiczne jaja i larwy (węgorz, ciosa), narybek, czasem osobniki dorosłe (osłabione tarłem łososie). Czynne wędrówki ryb dzieli się na: pokarmowe, zimowiskowe i rozrodcze (tarliskowe). Najbardziej znane w Europie są wędrówki pokarmowe dorszy, śledzi i szprotów. Rozróżnia się wędrówki tarliskowe ryb — anadromiczne i katadromiczne. Wędrówki anadromiczne (z morza do rzek, często do ich górnego biegu) odbywają: łosoś, troć, jesiotr, minóg morski. Wędrówki katadromiczne (z rzek do mórz) odbywa np. węgorz; po uzyskaniu dojrzałości płciowej węgorze z jezior i rzek Europy i Ameryki Północnej rozpoczynają wędrówkę do Morza Sargassowego, gdzie odbywają tarło. Zasięg wędrówek waha się od kilku km (karpiowate, sumokształtne) do kilkuset, a nawet tysięcy km (łosoś, troć, węgorz europejski).
Prawie połowa ptaków odbywa z reguły długodystansowe przeloty z terenów lęgowych na zimowiska i z powrotem; wędrówki te są związane ze zmianami pór roku (okresy fenologiczne) i zasobami pokarmu. Część ptaków zmienia tylko częściowo zasięg swojego występowania, np. gawron i sikory gnieżdżące się w Polsce odlatują na zimę do południowo-zachodniej Europy, a w Polsce zimują osobniki z rejonów północno-wschodnich. Jednak większość ptaków wędrujących odlatuje na duże odległości. Rekordzistą jest rybitwa popielata (Sterna paradisea), która gnieździ się w arktycznych regionach Eurazji i Ameryki Północnej, a zimuje na Antarktydzie. Ptaki te co roku przelatują 30–40 tysięcy km (niektóre osobniki do 50 tysięcy km). Z ptaków krajowych najdłuższe wędrówki odbywa bocian biały, który zimuje w równikowej i południowej Afryce. Pokonuje trasę do 10 tysięcy km, przelatując w ciągu doby 200 km.
Wędrówki regularne są wśród ssaków zjawiskiem rzadkim. Odbywają je nietoperze do określonych miejsc zimowania (najczęściej jaskiń), np. borowiec wielki pokonuje nawet odległość 1600 km. Dobrze znane są wędrówki kopytnych strefy umiarkowanej. Renifery (karibu w Ameryce Północnej) mają swoje letnie pastwiska daleko w tundrze. Przed nastającą zimą arktyczną wędrują określonymi szlakami wiele setek km na południe, na pastwiska zimowe. Kopytne strefy podzwrotnikowej i międzyzwrotnikowej odbywają mniej lub bardziej regularne wędrówki w poszukiwaniu wody. Regularne wędrówki związane z rozrodem odbywają wielkie ssaki morskie (długopłetwiec, płetwal błękitny, sejwal); zimą migrują z wód chłodnych, arktycznych i antarktycznych, do wód cieplejszych strefy zwrotnikowej. Znanym zjawiskiem są „samobójcze” wędrówki lemingów górskich zamieszkujących góry Półwyspu Skandynawskiego; są one wynikiem eksplozji demograficznej występującej co 3–4 lata. Część osobników przegęszczonej populacji formuje „kolumnę marszową”, która instynktownie porusza się według raz obranego kierunku, pokonując po drodze wszystkie przeszkody: jeziora, rzeki, lodowce, fiordy, a nawet miasta, zasiedlając nowe, odpowiadające im tereny. Jeżeli dotrą do morza instynkt wędrówki w raz wybranym kierunku nakazuje im kontynuowanie jej, co kończy się śmiercią.
