rodnik

rodnik, dawniej wolny rodnik,

atom, cząsteczka lub jon zawierający co najmniej jeden niesparowany elektron;

w chem. wzorach r. oznacza się kropką tak umieszczoną, aby wskazać atom o największej gęstości elektronowej; rodniki powstają w wyniku homolitycznego rozerwania (homoliza) wiązania kowalencyjnego między atomami węgla lub innymi atomami; rozerwanie wiązania kowalencyjnego następuje m.in. pod wpływem światła, promieniowania jonizującego lub ogrzewania (piroliza), np.: Cl–Cl  Cl^• + Cl^•; rodniki tworzą się też pod działaniem niektórych enzymów (np. lipoksygenaz utleniających wielonienasycone kwasy tłuszczowe).

Rodniki są często barwne, mają właściwości paramagnet., są bardzo aktywne chemicznie; czas życia rodników jest bardzo różny — w stanie gazowym żyją od 10⁻³ do 10⁻⁴ s, w stanie ciekłym lub stałym — do kilku miesięcy; czas życia rodników krótkotrwałych może być przedłużony przez przechowywanie ich w b. niskich temperaturach; rodnikami krótkotrwałymi są np. rodnik metylowy (metyl) CH₃^• i atom wodoru H^•; rodnik trifenylometylowy (trityl) C(C₆H₅)₃^• może dłuższy czas istnieć w roztworach; 2,2-difenylo-1-pikrylohydrazyl jest zaś na tyle trwały, iż jest produktem handl.; rodniki można wykrywać i badać metodą rezonansu paramagnet., a także metodą fotolizy błyskowej. Rodniki powstają oraz biorą udział w reakcjach łańcuchowych (np. w reakcjach wybuchowych, reakcjach polimeryzacji, reakcjach fotochemicznych i procesach radiacyjnych); biorą udział w procesach zachodzących w organizmach żywych, wytwarzane są w warunkach zarówno fizjol., jak i patolog. — w warunkach fizjol. nie gromadzą się w tkankach, gdyż są stale unieczynniane (zmiatane) przez miejscowe mechanizmy antyoksydacyjne (antyutleniacze (1)), w patolog. mogą prowadzić do degeneracji i obumierania komórek. Dawniej „rodnikami” nazywano też grupy organiczne.