przekaźniki

przekaźniki, mediatory, ang. messengers,

biol. związki (sygnały) chem. przekazujące stany czynnościowe między komórkami organizmu, działające na specyficzne receptory w błonie komórkowej, w cytoplazmie lub w jądrze komórki, a także p. wtórne (ang. second messengers), pośredniczące w przekazywaniu informacji wewnątrz komórki, tj. od receptorów metabotropowych w błonie komórkowej do układów biochem. i struktur w cytoplazmie komórki.

Przekaźnikami działającymi na receptory są: neuroprzekaźniki uwalniane w synapsach, hormony, czynniki wzrostu, czynniki transkrypcyjne i in. związki regulujące czynność komórek. Do przekaźników wtórnych należy cykliczny kwas adenozynomonofosforowy (cAMP) oraz pochodne 4,5-difosforanu fosfatydyloinozytolu — trifosforan inozytolu (IP3) i diacyloglicerol (DAG). Jeżeli przekaźnik (tzw. przekaźnik pierwotny) przyłączy się do receptora metabotropowego, dochodzi do zmiany konformacyjnej białka receptorowego i sprzężonego z receptorem białka G; uwolnione aktywne podjednostki białek G aktywują wieloetapowy proces, nazywany transdukcją sygnału chemicznego w komórce, w wyniku którego dochodzi do zwielokrotnienia skutków działania przekaźnika pierwotnego na receptor metabotropowy, co umożliwia silne reagowanie komórki na niewielkie ilości docierającego do niej związku, np. hormonu; natomiast IP3 powoduje uwolnienie jonów wapnia zmagazynowanych w siateczce śródplazmatycznej; jony wapnia tworzą w cytoplazmie kompleksy z białkami funkcjonalnymi komórki, np. z kalmoduliną, regulującą różne procesy metaboliczne w komórce.