promieniowanie rentgenowskie

promieniowanie rentgenowskie, promienie rentgenowskie, promienie X,

fiz. promieniowanie elektromagnetyczne o fali długości od ok. 0,0001 nm do ok. 100 nm;

powstaje w wyniku hamowania cząstek naładowanych przez materię (tzw. promieniowanie hamowania) lub w rezultacie przejścia elektronów w atomach (zjonizowanych w powłoce wewnętrznej, np. przez bombardowanie materii elektronami) z poziomów o wyższej energii na poziomy o energii niższej (tzw. promieniowanie charakterystyczne, widmo rentgenowskie). Źródłem promieniowania rentgenowskiego są różnego rodzaju lampy rentgenowskie, pierwiastki promieniotwórcze, akceleratory cząstek, a także wiele ciał niebieskich (źródło rentgenowskie, astr. ). Promieniowanie rentgenowskie dzieli się na: promieniowanie rentgenowskie miękkie, o większej długości fali, mniej przenikliwe, i promieniowanie rentgenowskie twarde, o mniejszej długości fali, bardziej przenikliwe. Podczas przechodzenia przez materię promieniowanie rentgenowskie jest absorbowane i rozpraszane. Ulega dyfrakcji, interferencji, polaryzacji, załamaniu i całkowitemu odbiciu; powoduje zaczernienie emulsji fotograficznej, wywołuje jonizację gazów, fluorescencję i fosforescencję niektórych substancji, reakcje fotochemiczne i zmiany w komórkach organizmów (mutacja). Dla oka jest niewidzialne, wykrywa się je i bada m.in. za pomocą ekranów luminescencyjnych, błon fotograficznych, liczników: Geigera–Müllera, scyntylacyjnych, proporcjonalnych. Promieniowanie rentgenowskie jest wykorzystywane m.in.: do celów leczniczych (rentgenodiagnostyka, rentgenoterapia), badania składu chemicznego substancji (analiza rentgenospektralna) oraz badania struktur kryształów (krystalografia rentgenowska, analiza rentgenostrukturalna). Zostało odkryte 1895 przez W.C. Röntgena.

Promieniowanie rentgenowskie występuje powszechnie w przestrzeni kosmicznej; w Galaktyce źródłami promieniowania rentgenowskiego są prawie wszystkie gwiazdy, w tym Słońce (w Układzie Słonecznym odkryto także promieniowanie rentgenowskie Jowisza; HEAO), pozostałości po wybuchach supernowych, pulsary (rentgenowskie), a szczególnie silnymi źródłami — gwiazdy podwójne, w których jeden ze składników jest gwiazdą neutronową lub czarną dziurą (np. Cygnus X-1); źródłami pozagalaktycznymi promieniowania rentgenowskiego są zwłaszcza galaktyki aktywne.