lampa rentgenowska

lampa rentgenowska,

gazowana lub próżniowa lampa elektronowa, służąca do wytwarzania promieniowania rentgenowskiego w wyniku nadania elektronom dużej prędkości w polu elektrostatycznym, a następnie gwałtownego ich zatrzymania w tarczy anody (antykatody).

L.r. najczęściej ma postać szklanej bańki (ze szkła Pyrex), w której jest utrzymywane ciśnienie 10^–3 Pa i w której są umieszczone: katoda żarzona (z wolframu) oraz anoda stała (miedziany trzon z wtopioną płytką wolframową) lub wirująca (dysk wolframowy, molibdenowy lub grafitowy, obracający się z prędkością 3–17 tys. obrotów/min). Sprawność l.r. (stosunek mocy promieniowania rentgenowskiego do mocy zasilania) wynosi ok. 1%, pozostała energia zasilania ulega rozproszeniu i jest prawie całkowicie (w postaci ciepła) przekazywana anodzie, stąd konieczność jej chłodzenia (zwykle przepływającą cieczą, np. wodą); sposób i intensywność chłodzenia zależą od pojemności cieplnej anody, tj. głównie od jej materiału i masy. W l.r. używanych w aparatach rentgenowskich napięcia między katodą a anodą wynoszą: do 60 kV — w aparatach do badania właściwości fiz. ciał, do 300 kV — w zastosowaniach med., do 20 MV — przy wykrywaniu defektów materiałów i wad urządzeń; prąd anodowy wynosi 1–1000 mA, moc 2–100 kW, pojemność cieplna anody 50–600 tys. J, masa ok. 3 kg. Moc l.r. specjalnych (np. stosowanych w mammografii, tomografii komputerowej, analizie strukturalnej) może dochodzić do 200 kW, a pojemność cieplna do kilku mln J. Niektóre lampy mają bańki metal. lub metal.-szklane, wymienialne anody lub trzecią elektrodę (siatkę sterującą).

Oprócz zastosowań w medycynie (95% lamp) i badaniach strukturalnych l.r. stosuje się do tzw. kontroli nieinwazyjnej (np. na lotniskach, w urzędach celnych), w muzealnictwie, archeologii.