obróbka fotograficzna

obróbka fotograficzna,

całokształt procesów chem. mających na celu zamianę obrazu utajonego, zawartego w napromieniowanym (naświetlonym) materiale fot., na trwały obraz widzialny utworzony z metalicznego srebra lub barwników.

Zasadniczymi etapami obróbki fotograficznej są wywoływanie i utrwalanie. W trakcie wywoływania następuje redukcja napromieniowanych halogenków srebra do srebra metalicznego przez zawarte w wywoływaczu org. substancje wywołujące (np. metol, fenidon, hydrochinon); redukcja halogenków nie naświetlonych przebiega z b. małą szybkością (praktycznie nie ulegają one wywołaniu). W zależności od rodzaju obrabianego materiału fot. i żądanego charakteru obrazu stosuje się wywoływanie: negatywowe, w wyniku którego otrzymuje się obraz negatywowy na negatywowym materiale zdjęciowym (np. błonie fot.), pozytywowe — obraz pozytywowy otrzymuje się na materiale pozytywowym (np. papierze fot.) naświetlonym poprzez negatyw fot., drobnoziarniste — stosowane w przypadku negatywów przeznaczonych do otrzymywania znacznie powiększonych obrazów pozytywowych, akutancyjne — mające na celu uzyskanie maks. ostrości obrazu, kontrastowe — mające na celu uzyskanie obrazu o dużej różnicy gęstości opt. pomiędzy jasnymi i ciemnymi partiami obrazu (stosowane w reprodukcji fot.). W przypadku barwnych materiałów fot. w trakcie wywoływania tworzy się jednocześnie z obrazem srebrowym obraz barwny w wyniku reakcji sprzęgania (produkt utlenienia substancji wywołującej reaguje z zawartymi w warstwie światłoczułej tzw. komponentami lub sprzęgaczami barwnymi, tworząc odpowiedni barwnik). Wywołany materiał fot. poddaje się utrwalaniu, w trakcie którego nie wywołane, w dalszym ciągu światłoczułe, halogenki srebra są przeprowadzane w rozpuszczalne w wodzie sole kompleksowe srebra. Podstawowym składnikiem utrwalacza jest tiosiarczan sodu lub amonu.

Obróbka odwracalna materiałów fot. czarno-białych (specjalnie przystosowanych do tego celu) prowadzi do otrzymania obrazu pozytywowego bezpośrednio na materiale zdjęciowym; obejmuje ona następujące operacje: wywoływanie negatywowe, odwracanie (usuwanie obrazu srebrowego przez przeprowadzenie srebra w postać soli rozpuszczalnej w wodzie), klarowanie (usuwanie barwnych ubocznych produktów odwracania), zaświetlanie pozostałych w warstwach halogenków srebra, wywoływanie tak zaświetlonych halogenków srebra prowadzące do utworzenia obrazu pozytywowego, utrwalanie.

W fotografii barwnej obróbka fotograficzna jest uzupełniona wybielaniem, mającym na celu przeprowadzenie srebra, tworzącego niepotrzebny obraz, z powrotem w halogenek srebra, usuwany razem z nie wywołanymi halogenkami w procesie końcowego utrwalania. W obróbce negatywów barwnych wybielanie następuje po wywoływaniu barwnym negatywowym, a w obróbce barwnych materiałów odwracalnych — po drugim, barwnym wywoływaniu obrazu pozytywowego (pierwsze negatywowe wywoływanie tych materiałów jest zwykłym wywoływaniem czarno-białym). Opisana tu obróbka odwracalna dotyczy większości materiałów odwracalnych (Agfachrome, Fujichrome, Ektachrome), inaczej wygląda jedynie w przypadku materiałów Cibachrome i Kodachrome.

Obróbka jednokąpielowa materiałów fot. polega na połączeniu wywoływania i utrwalania w jeden proces — w skład kąpieli wchodzi, oprócz substancji wywołującej, również substancja utrwalająca. W obróbce dyfuzyjnej naświetlony specjalny materiał światłoczuły poddaje się wywoływaniu i jednoczesnemu utrwalaniu (obróbka jednokąpielowa), przy czym utworzone w wyniku utrwalenia negatywu rozpuszczalne sole kompleksowe dyfundują do stykającej się z nimi warstwy pozytywowej, gdzie ulegają wywołaniu, tworząc obraz pozytywowy; metoda ta jest stosowana w reprodukcji fot., jak również w systemach fotografii natychmiastowej (Polaroid), w których warstwa pozytywowa może stanowić integralną część materiału zdjęciowego — dyfuzja zachodzi w jednej warstwie, składającej się w istocie — w wypadku materiałów do barwnej fotografii natychmiastowej — z kilkunastu warstw, spełniających określone funkcje.

Dodatkowymi procesami obróbki fotograficznej są: wzmacnianie, osłabianie i tonowanie. Wzmacnianie ma celu zwiększenie gęstości opt. gotowego obrazu fot., co uzyskuje się osadzając (w wyniku reakcji chem.) na tworzących obraz ziarnach srebra dodatkowych ilości srebra lub innych substancji (rtęć, chrom, barwne substancje org.). Osłabianie ma na celu zmniejszenie gęstości opt. gotowego obrazu fot., co uzyskuje się przez przeprowadzenie części srebra, tworzącego obraz, w sole rozpuszczalne w wodzie; zależnie od sposobu prowadzenia osłabiania można uzyskać zmniejszenie lub zwiększenie (ewentualnie pozostawienie bez zmiany) kontrastu obrazu. Tonowanie polega na zmianie barwy obrazu fot. przez zastąpienie tworzącego go srebra substancjami o odpowiedniej barwie (cyjanożelaziany(III), siarczki, miedź itp.). Wzmacnianie i tonowanie stosuje się tylko do obrazów czarno-białych utworzonych ze srebra; osłabianie można stosować również do barwnych obrazów fot. (można osłabić jedną, dwie lub wszystkie trzy barwy składające się na obraz barwny). Pomiędzy poszczególnymi etapami obróbki fotograficznej (np. między wywoływaniem a utrwalaniem) materiał obrabiany płucze się wodą; płukanie jest również ostatnim etapem obróbki fotograficznej, po którym następuje suszenie. Końcowe płukanie można zastąpić kąpielą stabilizującą, zapewniającą również trwałość obrazu.