meteoryty
 
Encyklopedia PWN
meteoryty
[gr. metéōros ‘unoszący się w powietrzu’],
okruchy i bryły skalne lub metaliczne, o masie od kilku g do kilkudziesięciu t, spadłe na Ziemię z przestrzeni kosmicznej.
Są produktami rozpadu meteoroidów, które po wtargnięciu do atmosfery ziemskiej pod wpływem oporu powietrza rozgrzewają się w warstwach powierzchniowych aż do temperatury wrzenia i częściowo wyparowują, rozsypując się przy tym często na mniejsze części spadające w postaci deszczu meteorytów; dzienny opad materii meteorytowej szacuje się na 100–1000 t, z czego większość stanowi drobny pył kosmiczny, dostrzegalny np. na pokrytych śniegiem obszarach podbiegunowych. Masa największego z dotychczas odszukanych meteorytów (w okolicach Hoba w Namibii) wynosi ok. 60 t. Najsłynniejsze spadki wielkich meteorytów w XX w.: meteoryt Tunguski (30 VI 1908, Syberia), meteoryt Sichotealiński (12 II 1947, Rosja — Daleki Wschód). W Polsce — meteoryt Pułtuski (30 I 1868), meteoryt Łowicki (12 III 1935); największy meteoryt znaleziony w Polsce (1958 we wsi Morasko koło Poznania) ma masę 78 kg. Wielkie meteoryty zderzając się z powierzchnią Ziemi powodują powstanie zagłębień zwanych kraterami meteorytowymi, np. krater Chubb na Labradorze, o średnicy 3,4 km i głębokości 500 m.; zderzenia z dużymi meteorytami o średnicy kilku km miały miejsce w przeszłości geologicznej, np. ok. 65 mln lat temu w efekcie takiej eksplozji powstał na obszarze północnego Jukatanu krater Chicxulub średnicy ok 200 km.
Na podstawie składu chemicznego i mineralnego meteoryty dzieli się na 3 główne grupy: żelazne (syderyty), kamienne (aerolity) i żelazno-kamienne ( syderolity); niekiedy do meteorytów bywają zaliczane drobne, kuliste ciała szkliste (tektyty), nigdy jednak nie zauważono ich spadku i nie ma pewności co do ich pozaziemskiego pochodzenia. W meteorytach występują te same pierwiastki chemiczne, które są znane na Ziemi, również skład izotopowy tych pierwiastków jest taki sam, co świadczy o wspólnym pochodzeniu materii Układu Słonecznego. W składzie meteorytów wykryto ok. 300 minerałów, z których część to pospolite składniki skał skorupy ziemskiej (np. oliwiny, plagioklazy, magnetyt, chromit), część zaś w skorupie ziemskiej nie występuje (np. związki żelaza z niklem), przypuszcza się jednak, że istnieją one na Ziemi na bardzo wielkich głębokościach, głównie w jądrze Ziemi. Metodami geochronologii izotopowej określono wiek większości meteorytów na 4,7 mld lat, natomiast najstarsze znane skały na Ziemi mają wiek 3,8 mld lat; meteoryty jako najstarsze dostępne badaniom ciała naturalne pozwalają na poznawanie wczesnej historii Układu Słonecznego.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia