kult
religiozn.:
[łac. cultus ‘pielęgnacja’, ‘troska’ < colere ‘odwracać ziemię pługiem’],
kult
Encyklopedia PWN
1) zespół wierzeń i obrzędów wyrażających rel. cześć dla określonej postaci (czy obiektu) sacrum (np. kult Istoty Najwyższej, kult przodków, kult Matki Bożej), stanowiący praktyczną stronę religii; jeden z 3 (obok doktryny i organizacji) zasadniczych aspektów religii. W kulcie można wyodrębnić: przedmiot kultu, osoby sprawujące kult, obiekty i sprzęty kultowe oraz czynności kultowe. Przedmiotem kultu są najczęściej zdeifikowane zjawiska przyrody (np. kult solarny, kult gór, kult rzek), bogowie religii politeistycznych, herosi kulturowi, zmarli przodkowie, założyciele religii (np. Budda, Mahomet), święci, a zwłaszcza Bóg osobowy w religiach monoteistycznych. W każdym kulcie zakłada się doskonałość przedmiotu adoracji, która nie tylko uzasadnia bezwzględny nakaz czci, ale również wyznacza zachowania wyznawców (zwłaszcza obowiązek naśladowania czynów założyciela religii lub świętego, przekazanych w mitach, pismach św. czy hagiografiach). Osobami sprawującymi kult w religiach plemiennych są najczęściej wodzowie plemienni, naczelnicy rodów i klanów, czarownicy, szamani itp., natomiast w religiach nar. i uniwersalistycznych analogiczną funkcję spełniają kapłani, zrzeszeni zazwyczaj w odpowiednich instytucjach (kolegia w staroż. Rzymie) lub też stanowiący odrębny stan społ. (duchowieństwo w katolicyzmie). Do gł. obiektów i sprzętów kultowych należą: naturalne miejsca i obiekty sakralne (np. skały, gaje, źródła rzek), świątynie, posągi, figurki i obrazy, maski i amulety, sprzęty i ubiory liturgiczne, święte księgi. Czynności kultowe mają postać gestów oraz słów; do pierwszych można zaliczyć mimikę, skłony ciała, tańce sakralne, procesje, natomiast do drugich — wypowiadanie formuł magicznych, mantr, odprawianie modłów, śpiewanie hymnów i in. pieśni religijnych. Kulminacyjnym momentem kultu jest zwykle złożenie ofiary (krwawej, bezkrwawej lub symbol.), czemu towarzyszą zazwyczaj ustalone formuły sakralne. Główną funkcją, jaką spełnia kult w obrębie religii, jest upowszechnianie zasadniczych treści doktrynalnych oraz utrwalanie ich poprzez cykliczną aktualizację (np. z okazji świąt) w świadomości wyznawców za pomocą komunikacji werbalnej i pozawerbalnej. Wśród innych funkcji kultu można wymienić: funkcję ekspresyjną — wyrażanie uczuć rel. przez wyznawców, integrującą — jednoczenie członków danej grupy wyznaniowej, kontrolną, wychowawczą i estetyczno-kulturotwórczą.
2) religiozn. Synonim religii jako innowacyjnego ruchu rel. — zintegrowanego dynamicznego zespołu wierzeń i praktyk o luźnej strukturze organizacyjnej (np. kulty cargo, misteria, ruchy kultowe), w przeciwieństwie do odszczepieńczego ruchu rel., czyli sekty.
3) pot. Cześć, szacunek i uznanie dla osób, ich wyobrażeń bądź przedmiotów, przekraczających wymiar standardowy (np. kult pieniędzy, przywódców polit., idoli kultury masowej, gwiazd film.).
