chelaty

chelaty

[gr. chélē ‘szpony’],

kompleksy chelatowe, kompleksy kleszczowe,

związki koordynacyjne (związki kompleksowe, kompleksy), w których ligandy zajmują więcej niż jedno miejsce koordynacyjne;

ligandy takie (zw. kleszczowymi) muszą zawierać więcej niż jeden atom mający wolną parę elektronów zdolną do tworzenia wiązania koordynacyjnego z jonem (atomem) centralnym; chelaty mają budowę kilkuczłonowych pierścieni, odznaczają się większą trwałością od kompleksów niechelatowych o tej samej liczbie miejsc koordynacyjnych, są trudno rozpuszczalne w wodzie, niejednokrotnie rozpuszczają się w rozpuszczalnikach org. nie ulegając zmianom chem.; szeroko stosowane m.in. w analizie chem., np. do oznaczania metali za pomocą miareczkowania kompleksometrycznego (chelatometria) lub do maskowania jonów, w lecznictwie — w zatruciach metalami ciężkimi (związane w ch. metale te są nieaktywne i dość szybko wydalane z organizmu); chelatem jest np. zielony barwnik roślinny — chlorofil, barwnik czerwonych ciałek krwi — hem, werseniany.