nikiel

rys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

nikiel, Ni, niccolum,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 28;

Symbol: Ni

Nazwa łacińska: Niccolum

Liczba atomowa: 28

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 10 — niklowce

Odkrycie: 1751

Odkrywca: Cronstedt Axel Fredrik

względna masa atomowa 58,69; n. należy do grupy niklowców; jest metalem o barwie białej z odcieniem żółtawym i silnym połysku; dość miękki, ciągliwy, kowalny, ferromagnetyk; temperatura topnienia 1455°C, temperatura wrzenia 2730°C, gęstość 8,902 g/cm³; w stanie silnie rozdrobnionym jest piroforyczny; metal lity jest odporny na działanie czynników atmosferycznych i zasad; roztwarza się w kwasach (w stężonym kwasie azotowym ulega pasywacji); pochłania wodór; ogrzany reaguje m.in. z tlenem, fluorowcami, siarką; w związkach występuje na stopniach utlenienia II i III, niekiedy IV, I i 0 oraz –I (w karbonylkach); tworzy liczne związki koordynacyjne. N. jest mikroelementem — aktywator niektórych enzymów; w tkankach roślinnych obecny w większych ilościach niż w tkankach zwierzęcych. Nikiel jest dość rozpowszechniony w przyrodzie; oprócz żelaza stanowi gł. składnik jądra Ziemi; występuje również w stanie rodzimym w meteorytach; spośród minerałów niklu najważniejsze są: pentlandyt, milleryt, gersdorfit, nikielin, chloantyt, garnieryt. Nikiel otrzymuje się gł. z rud siarczkowych, przerabianych na tzw. kamień niklowy, z którego uzyskuje się tlenek niklu redukowany węglem do metalu; czysty metal otrzymuje się z niklu surowego przez rafinację elektrolityczną lub przeprowadzając go w lotny karbonylek niklu Ni(CO)₄, który po ogrzaniu dysocjuje z wydzieleniem bardzo czystego metalu (metoda Monda); nikiel stanowi też produkt uboczny przeróbki niektórych rud miedzi. Jest używany gł. na powłoki ochronne (niklowanie), jako składnik stali specjalnych (nierdzewnych, kwasoodpornych, żarowytrzymałych, magnet.) i stopów miedzi (miedzionikle); również w postaci stopów (niklu stopy) m.in. do wyrobu aparatury chem., narzędzi chirurgicznych, monet; w postaci rozdrobnionej (unieruchomiony na porowatym nośniku) lub jako tzw. nikiel Raneya (otrzymywany przez wyługowanie wodorotlenkiem sodu stopu n. z glinem) jest stosowany jako katalizator w syntezach org. (gł. w procesach uwodornienia); n. jest też składnikiem wielu szkieł metalicznych; jego związki są stosowane do barwienia szkła i emalii. Nikiel odkrył 1751 A.F. Cronstedt.