Salwador. Historia
 
Encyklopedia PWN
Salwador. Historia.
Indianie, zamieszkujący obszar współczesnego Salwador, podlegali od początku naszej ery cywilizacyjnym wpływom Majów i Tolteków. W XII w. ulegli inwazji ludów Nahua z płaskowyżu meksykańskiego (dominująca grupa: Pipil). W 1524 rozpoczął się podbój przez Hiszpanów (P. de Alvarado). Podbite tereny włączono do wicekrólestwa Nowej Hiszpanii jako prowincję w ramach audiencji (1541), a następnie kapitanii generalnej Gwatemali. W gospodarce, poza tradycyjnymi uprawami (kukurydza, fasola) oraz hodowlą bydła, dominowały plantacje drzew kakaowca i indygowca, a także pozyskiwanie koszenili. Od połowie XVIII w. wybuchały powstania przeciw władzy kolonialnej, zaś od początku XIX w. działał kreolski ruch niepodległościowy (przywódcy: J.M. Delgado, M.J. Arce). W 1821 Salwador stał się niepodległym państwem, 1823–38 w ramach federacji Zjednoczonych Prowincji Ameryki Środkowej, następnie jako samodzielna republika (proklamowana 1841).
Od uzyskania niepodległości trwały zacięte walki polityczne między konserwatystami i liberałami, dotyczące modelu ustrojowego państwa oraz kwestii federacji środkowoamerykańskiej. Na tym tle dochodziło także do konfliktów zbrojnych z sąsiadami: Gwatemalą (1844, 1851 i 1863) i Hondurasem (1845). Od połowy XIX w. dynamicznie rosnący eksport kawy stymulował rozwój ekonomiczny kraju i sprzyjał stabilizacji politycznej. Pod rządami liberałów (1871–85) przeprowadzono ważne reformy (powszechne prawo wyborcze, obowiązkowe szkolnictwo podstawowe, ograniczenie praw Kościoła katolickiego), uwieńczone konstytucją 1886. Zdominowanie gospodarki przez uprawę kawy przyczyniło się do skoncentrowania własności ziemskiej przez kilkanaście rodzin, a także do buntów chłopskich (skłoniło to władze do rozbudowy sił policyjnych).
Od początku XX w. dominująca ekonomicznie oligarchia plantatorsko-burżuazyjna umacniała także władzę polityczną pod rządami pragmatycznych liberałów z rodów Meléndez i Quiónez Molina (1913–27) nasiliło się dążenie do wzmocnienia więzi ekonomicznych z USA. W latach 20. z powodu pogorszenia się koniunktury gospodarczej w kraju narastało napięcie społeczne, które sprzyjało działalności ugrupowań lewicowych i związków zawodowych. Pod rządami P. Romero Bosque (1927–31) częściowo przywrócono praworządność, ale jednocześnie wzmożono represje wobec ruchu związkowego. Światowy kryzys gospodarczy wywołał bunty chłopskie, które przerodziły się w powstanie 1930–32. Przewrót wojskowy 1931 dał początek długoletniej dyktaturze gen. M. Hernándeza Martíneza (1931–44). W; 1932 ogólnonar. insurekcja zbrojna (przywódca A. Farabundo Martí) została krwawo zdławiona przez armię. Ponownie ugruntowała się dominacja oligarchii, w polityce zagranicznej nastąpiło zbliżenie z państwami faszystowskimi.
W 1944 dyktatura Hernándeza Martineza została obalona przez gen. S. Castaeda Castro (prezydent 1945–48). Nowa junta, poza ograniczaniem praw opozycji, starała się zwiększyć aktywność państwa w gospodarce. Podczas kolejnego puczu wojskowego 1948 władzę objął pułkownik O. Osorio (prezydent 1950–56). Za jego rządów przystąpiono do reform społecznych (edukacja, ubezpieczenia społeczne, zwalczanie bezrobocia) oraz modernizacji kraju. Załamanie gospodarcze w połowie lat 50., spowodowane spadkiem cen kawy, zostało przezwyciężone na początku lat 60. dzięki regionalnej integracji w ramach Stowarzyszenia Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej, dywersyfikacji produkcji oraz rozwojowi przemysłu przetwórczego. Kolejne rządy wojskowych zyskały początkowo względne poparcie społeczne z powodu dynamicznego wzrostu gospodarczego. Wskutek wzmocnienia klasy średniej nastąpił wzrost znaczenia centrowych partii politycznych (gł. Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej, PDC). Pod koniec lat 60. wskutek pacyfikacji protestów chłopskich (1966–68) pojawiły się lewicowe ruchy partyzanckie. Migracja ludności Salwadoru do Hondurasu spowodowała napięcia we wzajemnych stosunkach, których kulminacją był konflikt zbrojny 1969 (wojna futbolowa).
Od początku lat 70. stopniowo zaostrzała się sytuacja wewnętrzna (m.in. unieważnienie wyników wyborów prezydenckich 1972) Od połowy lat 70. nasilały się krwawe represje (także wobec duchownych) ze strony armii oraz ugrupowań paramilitarnych (gł. Organizacji Demokr.-Nacjonalistycznej, ORDEN), nasilały się protesty chłopskie i guerrilla Rosnące napięcia społeczno-polityczne oraz groźba wybuchu rewolucji doprowadziły 1979 do przejęcia władzy przez juntę wojskowo-cywilną, w której były reprezentowane główne partie opozycyjne: PDC oraz Ruch Narodowo-Rewolucyjny (MNR). Władze zapowiedziały zaprzestanie represji (rozwiązanie ORDEN), amnestię dla więźniów politycznych, wolność stowarzyszeń, reformę rolną i program stabilizacji gospodarki. Opór oligarchii oraz eksplozja przemocy ze strony ekstremistycznych odłamów armii i oddziałów paramilitarnych (szwadrony śmierci) uniemożliwiły realizację reform. W; 1980 nastąpiło zjednoczenie ugrupowań partyzanckich w ramach Frontu Wyzwolenia Narodowego Farabundo Martíego (FMLN); wzrosło też zaangażowanie obcych państw w sprawy wewnętrzne S.: USA (pomoc dla rządu), Kuby i Nikaragui (poparcie dla FMLN) oraz krajów latynoamerykańskich (próby mediacji). W 1981 nieudana ofensywa guerrilli zapoczątkowała wojnę domową. W przeprowadzonych 1982, pod naciskiem USA, wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego zwycięstwo odniósł ultraprawicowy Sojusz Republikańsko-Narodowy (ARENA) pod przywództwem R. D’Aubuissona Arriety, a tymczasowym prezydentem został A. Maga. Wybory prezydenckie 1984 zapewniły zwycięstwo J.N. Duarte z PDC. W 1987 rząd Salwadoru podpisał w Esquipulas regionalne porozumienie pokojowe. Za kontynuacją dialogu z partyzantami, zainicjowanego II 1989, opowiedział się kolejny prezydent, działacz partii ARENA, A.F. Cristiani Burkard (1989–94). Po klęsce ofensywy FLMN (XI 1989) prowadzono 1990–91 rozmowy pokojowe pod patronatem ONZ. Rokowania nie przerwały jednak starć zbrojnych. Porozumienie pokojowe, kończące wojnę domową, zawarto dopiero II 1992; FMLN zobowiązał się do zaprzestania walki i przestrzegania porządku konstytucyjnego. Rząd obiecał nie łamać praw człowieka i dokonać restrukturyzacji sił zbrojnych; w gospodarce przyjęto neoliberalny program stabilizacyjny; strony wyraziły także poparcie dla integracji regionalnej.
Wybory powszechne 1994 potwierdziły dominację partii ARENA. Pomimo pomyślnej początkowo sytuacji gospodarczej nie ustały konflikty polityczne, którym towarzyszyło łamanie praw człowieka, a także korupcja i przestępczość. W wyborach parlamentarnych 1997 minimalnie zwyciężyła rządząca partia ARENA nad FMLN. Pomimo utrzymujących się protestów społecznych, podsycanych informacjami o aferach finansowych, ARENA potwierdziła swój prymat w wyborach prezydenckich 1999, wygranych przez jej kandydata F. Floresa, ale wybory do Zgromadzenia Narodowego 2000 i 2003 przyniosły zwycięstwo FMLN. Rozłam 2002 w FMLN sprawił, iż rządzącą ARENA odzyskała większość parlamentarną. Po wyborach 2003, pomimo sukcesu FMLN, rząd utworzyła ponownie ARENA, korzystająca z poparcia kilku mniejszych partii prawicowych; w wyborach prezydenckich 2004 zwyciężył E.A. Saca (ARENA); 2009 do władzy doszedł FMLN (prez. M. Funes).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia