Etiopia. Literatura

Etiopia. Literatura.

Piśmiennictwo i epigrafika pojawiły się w Etiopii w I w. p.n.e. wraz z przenikaniem tu kultury sabejskiej z południowej Arabii. Z początku n.e. pochodzą zabytki epigrafiki w językach gyyz i gr., z IV w. — najstarsze napisy w języku gyyz (inskrypcje z Aksum); V–VII w. powstawały gł. przekłady z języka gr. (Biblia, dzieła teol.); X–XI w. gyyz stał się wyłącznie językiem lit.; między 1314 a 1322 powstało pierwsze wielkie dzieło lit. w tym języku Kebra Nagast czyli Chwała Królów (wyd. pol. 1956); z języka arab. (którym posługiwali się chrześcijanie egipscy, Koptowie) tłumaczono i adaptowano chrześc. dzieła teol., hymny itp.; pojawiło się też kronikarstwo i poezja, gł. rel.; jednym z ostatnich dzieł w języku gyyz była powieść hist. o Zera Jaykobie z poł. XIX w. Pod koniec XIX w. miejsce języka gyyz w literaturze etiopskiej zajął język amharski; najstarszy znany zabytek w tym języku pochodzi z XIV–XV w. (Pieśni królewskie); w następnych wiekach rozwinęła się teol. literatura polemiczna, której największy rozwój przypadł na koniec XIX w. (Kroniki Teodora II); w XX w. w języku tym pisano dzieła dydaktyczne i nauk. (gramatyki, słowniki, prace hist., zapisy bajek i przysłów lud.); pierwszym mającym znaczenie pisarzem był Afeueork Gebre Ijesus, autor pierwszej etiopskiej powieści Tobija (wyd. 1908); wśród twórców lat 20. i 30. wyróżniał się pisarz Heruj Wolde Syllasje; ostatnio rozwija się także poezja i dramat (Mengystu Lemma) oraz powieść i nowela (Kebbede Mikael); z pokolenia lat 70. wyróżnia się twórczość poet. A. Mulatu, który w tradycyjnych formach wiersza amharskiego porusza rewolucyjne treści. Początki piśmiennictwa w języku tigrinia sięgają XIII w.; z 2. poł. XIX w. pochodzą zapisy praw zwyczajowych i notatki genealogiczne; właściwy rozwój literatury w tym języku przypada jednak dopiero na XX w.; powstały wtedy dzieła dydaktyczne, nauk. (słowniki) i literatura rel.; wśród prozaików wyróżniają się gł. Gebre Ijesus Hajlu i Fesseha Gijirgis. W XVII w. nastąpił również rozwój literatury rel. w języku adarie zapisywanym alfabetem arab.; najważniejsze dzieła to: Kasyda o czterech kalifach i Księga przykazań, której autorem był prawdopodobnie Tajjib al-Wanaghi as-Sadri. Piśmiennictwo w języku oromo sięga swymi początkami poł. XIX w. (przekł. Biblii, którego autorami byli Awedż Onesimos Nasib i Genon Ester); jego szybszy rozwój nastąpił po rewolucji etiopskiej 1974. W XX w. zaczęło się rozwijać także piśmiennictwo w języku gurage, które reprezentuje Sahle Syllasje. Oprócz tego w Etiopii rozwija się również piśmiennictwo w języku arab., tworzone przez ludność muzułm. zamieszkującą Etiopię.