Wietnam. Historia

Wietnam. Historia.

Pierwsze protopaństwo wietnamskie, Van Lang, utworzyły w I tysiącleciu p.n.e. w północnej części współczesnego Wietnamu plemiona Lac Viet. W 2. połowie III w. p.n.e., podbite przez plemiona Tay Au, weszło w skład królestwa Au Lac. W 221 p.n.e. Au Lac zostało pokonane przez chińską dynastię Qin i stało się cesarską prowincją (początkowo p.n. Gjao Chau, później — Annam). W ten sposób Wietnamczycy znaleźli się w kręgu cywilizacji chińskiej, co nie oznaczało wyrzeczenia się przez nich własnej państwowości. ok. 40 n.e. wybuchło powstanie sióstr Trung, a 542 powstanie dowodzone przez Ly Bona doprowadziło do przejściowego (do 603) odrodzenia się państwa wietnamskiego. W 722 pod wodzą Mai Thuc Loana ponownie podjęto walkę przeciwko cesarstwu. Mimo powstań przejmowano pismo chińskie, nauki Konfucjusza i (od VI w.) buddyzm. W 939 Wietnamczycy wyzwolili się i utworzyli państwo Dai Co Viet. Władzę objęły rodzime dynastie: Ngo (939–968), Dinh (969–981), Le (981–1009) i Ly (1009–1225). Pod panowaniem tej ostatniej dynastii Wietnam (wówczas Dai Viet) stał się scentralizowanym państwem, zdolnym do odparcia ataków Chin i narzucenia zwierzchnictwa sąsiedniej Czampie. Towarzyszył temu rozwój kulturalny.

Nowej dynastii Tran (1226–1400) udało się w końcu XIII w. odeprzeć 3 najazdy mongolskiej dynastii Yuan z Chin. Po upadku Tran chińska dynastia Ming powróciła do planów podboju Dai Viet. W 1407 wojska cesarskie zajęły kraj, ale ogólnonarodowe powstanie 1418–28 zmusiło Chińczyków do wycofania się. Kierujący walką Le Loi założył dynastię Le Późniejszą (1428–1788). Pod rządami jej pierwszych władców kraj przeżywał „złoty wiek”. W 1471 Dai Viet powiększyło się o anektowaną Czampę. Od początku XVI w. panująca dynastia stopniowo traciła władzę na rzecz wielkich rodów: Trinh na północy kraju i Nguyen na południu. W XVI–XVII w. do Wietnamu przybyli pierwsi Europejczycy: Portugalczycy, Holendrzy, Anglicy i Francuzi. Przybysze zakładali faktorie kupieckie, budowali chrześcijańskie świątynie. Od połowy XVIII w. narastał kryzys agrarny i destabilizacja polityczna. Samodzielny rozwój Wietnamu przerwała agresja francuska — 1852–62 Francja podjęła pierwszą wojnę kolonialną przeciw Wietnamowi. W jej wyniku zajęła 3 wschodnie prowincje południowego Wietnamu i przekształciła je w swoją kolonię, a 1867 zaanektowała 3 dalsze prowincje Południa (Kochinchiny). W 1883–84 Francja narzuciła Wietnamowi swój protektorat. Kolonizatorzy podzielili kraj na 3 części: Tonkin, Annam, Kochinchinę. W Kochinchinie (kolonii) wietnamska administracja została całkowicie zlikwidowana, w Annamie i częściowo w Tonkinie (protektoratach) utrzymano formalne rządy króla. W 1887 Wietnam wraz z Kambodżą i (od 1893) Laosem wszedł w skład Indochin Francuskich. Niewygasłe dążenia do niepodległości nasiliły się po I wojnie światowej. W 1927 powstała Narodowa Partia Wietnamu związana z Kuomintangiem, 1930 pod kierownictwem Ho Chi Minha — Komunistyczna Partia Wietnamu (1931–51 KP Indochin). W następstwie nieudanego powstania 1930 i rozgromienia organizacji nacjonalistycznych przewodnictwo w ruchu wyzwoleńczym przypadło komunistom. W czasie II wojny światowej doszło IX 1940 do porozumienia władz Vichy z Japonią, zezwalającego na rozmieszczenie garnizonów japońskich w północnym Wietnamie. W VII 1941 zawarto powtórny układ dotyczący rozszerzenia japońskiej kontroli wojskowej na całe Indochiny przy zachowaniu francuskiej administracji kolonialnej. W 1941 komuniści powołali Viet-Minh, z którego inspiracji zaczęły tworzyć się oddziały partyzanckie. W III 1945 po obaleniu francuskiej administracji kolonialnej przez Japończyków i z ich inspiracji cesarz Bao Dai proklamował niepodległość Wietnamu. W kwietniu komuniści utworzyli Komitet Wyzwolenia Narodowego Wietnamu, a w sierpniu wobec zbliżającej się klęski Japonii wezwali do ogólnonarodowego powstania. 16 VIII 1945 kongres Komitetu zapowiedział przejęcie władzy i utworzenie niepodległej republiki. a 2 IX Ho Chi Minh ogłosił utworzenie na całym obszarze kraju niepodległej Demokratycznej Republiki Wietnamu (DRW).

Od IX 1945 na Południe zaczęły napływać wojska brytyjskie, a Północ — kuomintangowskie. Przybyłe pod osłoną wojsk brytyjskich jednostki francuskie 21–22 IX wyparły z Sajgonu władze DRW. W porozumieniach (1946) Francja uznała ograniczoną niepodległość Wietnamu w ramach Unii Francuskiej, rząd DRW zaś zgodził się na przybycie wojsk francuskich na 5 lat. 23 XI 1946 ostrzelanie przez Francuzów Hajfongu zaczęło wojnę indochińską. Stopniowo coraz większą rolę odgrywały w niej USA, wspierając Francję politycznie i udzielając jej pomocy wojskowej. W 1948 Francja powołała Państwo Wietnamskie z byłym cesarzem Bao Daiem na czele. Klęska Francuzów w Dien Bien Phu V 1954 zakończyła wojnę. Układy genewskie 1954 stanowiły o zaprzestania działań wojennych, uznania suwerenności, niepodległości, jedności i integralności terytorialnej Wietnamu oraz zapewnienia w nim swobód demokratycznych. Ustalono linię demarkacyjną wzdłuż rzeki Ben Hai, w pobliżu 17 równoleżnika. Zalecały do 20 VII 1956 przeprowadzić wybory w celu zjednoczenia kraju w warunkach demokracji i pokoju; powołano Międzynarodową Komisję Nadzoru i Kontroli. W następnych latach DRW kontynuowała umacnianie ustroju komunistycznego. W Wietnamie Południowym premierem został, dzięki poparciu USA, Ngo Dinh Diem, który nie uznał układów genewskich, odmówił przeprowadzenia przewidzianych wyborów oraz X 1955 proklamował Republikę Wietnamu. W 1958–59 w Wietnamie Południowym wznowiła działalność partyzantka komunistyczna (Vietcong), formalnie od 1960 zbrojne ramię Narodowego Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego (NFWWPd). USA poparły wojsk. zamach stanu 1 XI 1963, który obalił Ngo Dinh Diema (zabitego w czasie zamachu). W 1965 wojska amerykańskie włączyły się do walki z siłami komunistycznymi, rozpoczynając kilkuletnią, krwawą wojnę wietnamską.

Od 1969 na terenach Wietnamu Południowego kontrolowanych przez komunistów działał Tymczasowy Rząd Rewolucyjny Wyzwolenia Wietnamu Południowego. Kończące wojnę układy paryskie 1973 przewidywały, poza wycofaniem wojsk amerykańskich, demokratyczne wybory w Wietnamie Południowym i pokojowe zjednoczenie kraju. Na początku 1975, wbrew układom paryskim, komuniści rozpoczęły ofensywę, która doprowadziła 30 IV do zajęcia Sajgonu. W VII 1976 Zgromadzenie Narodowe proklamowało zjednoczoną Socjalistyczną Republikę Wietnamu, przyjętą tego roku do ONZ. 1976–80 władze przesiedliły z wielkich miast na południu kraju, do tzw. nowych regionów gospodarczych, ponad 1,5 mln osób, uznanych za potencjalnych przeciwników politycznych. Prześladowania doprowadziły do masowych ucieczek z Wietnamu drogą morską (boat people). Komunizacja gospodarki doprowadziła 1978 do kryzysu gospodarczego. Na przełomie 1978 i 1979 Wietnam obalił rządy popieranych przez ChRL Czerwonych Khmerów w Kambodży, jednocześnie doszło do konfliktu władz z ludnością chińską na Południu; w odwecie ChRL dokonała inwazji na północne prowincje Wietnamu (II–III 1979). Trudna sytuacja gospodarcza przyczyniła się do zainicjowania na VI Zjeździe KPW (1986) reform gospodarczych (m.in. dekolektywizacji rolnictwa, zezwolenia na inwestycje zagraniczne oraz prywatną działalność gospodarczą). Ich celem jest wdrożenie gospodarki rynkowej z silnym interwencjonizmem państwa przy zachowaniu politycznej władzy partii komunistycznej. W latach 90. przyspieszeniu uległy normalizacji stosunki Z ChRL i USA (2000 podpisano umowę handlową, a 2001 deklarację o partnerstwie strategicznym). Od 1995 Wietnam jest czł. ASEAN.

Hanoi, Mauzoleum Ho Chi Minha (Wietnam)

Ho Chi Minh (Wietnam)

Hanoi, Świątynia Literatury (Wietnam)

Hue, pałac cesarski (Wietnam)