związki alifatyczne

związki alifatyczne, organiczne związki acykliczne, związki łańcuchowe,

węglowodory i ich pochodne o cząsteczkach, w których atomy węgla są połączone ze sobą w otwarte proste (liniowe) lub rozgałęzione łańcuchy.

Należą do nich węglowodory i ich pochodne zawierające zamiast atomów wodoru podstawniki, tj. inne atomy lub grupy atomów (grupy funkcyjne), m.in. alkohole R–OH (R — alkil), aldehydy R–CHO, ketony R–CO–R, kwasy R–COOH, etery R–O–R, estry R–COOR, związki nitrowe R–NO₂, aminy R–NH₂, nitryle R–CN, tiole R–SH, fluorowcowęglowodory R–X (X — fluorowiec); w cząsteczkach związków alifatycznych może występować kilka takich samych lub różnych grup funkcyjnych. Klasyfikację przeprowadza się na podstawie rodzaju wiązań między atomami, budowy łańcucha oraz na podstawie rodzaju podstawników. Związki alifatyczne mogą zawierać w łańcuchu węglowym wiązania pojedyncze, podwójne oraz potrójne, przy czym możliwe są różne kombinacje tych wiązań; np. węglowodory alifatyczne dzieli się na nasycone (alkany), zawierające tylko wiązania pojedyncze, oraz nienasycone, które mogą zawierać np. 1 wiązanie podwójne (alkeny), 2 wiązania podwójne (dieny), 1 wiązanie potrójne (alkiny) lub kilka wiązań podwójnych (polieny) albo potrójnych (poliyny). Związki o tym samym składzie i tym samym rodzaju wiązań mogą, w zależności od budowy łańcucha, tworzyć kilka odmian izomerycznych. W związkach alifatycznych nasyconych występuje izomeria konstytucyjna: łańcuch węglowy może być prosty lub rozgałęziony. Związki nienasycone mogą tworzyć ponadto izomery różniące się przestrzenną budową cząsteczki (tzw. izomeria geometryczna, cis-trans) oraz położeniem w łańcuchu węglowym wiązań nienasyconych, np. buten C₄H₈ tworzy 4 izomery. Związki alifatyczne obejmują bardzo dużą liczbę związków, których właściwości fizyczne i chemiczne zależą od długości i budowy łańcucha węglowego, od rodzaju, liczby i położenia wiązań między atomami węgla, rodzaju grupy funkcyjnej. Są bardzo rozpowszechnione w przyrodzie; występują w ropie naftowej, gazie ziemnym, organizmach żywych. Mają ważne znaczenie w wielu syntezach organicznych.