rzeźba
 
Encyklopedia PWN
rzeźba,
dziedzina plast. twórczości symbol., której przedmiotem jest kształtowanie kompozycji trójwymiarowych, na ogół pozbawionych funkcji użytkowych;
rzeźbą nazywa się również powstałą kompozycję. We współcz. rozumieniu rzeźba jest autonomiczną dziedziną twórczości opartą na działaniach przestrzennych, przedmiotowych, materiałowych i sytuacyjnych. Podstawowe materiały stosowane w rzeźbie to: kamień (m.in. piaskowiec, marmur, granit), drewno (snycerstwo), metale (brąz, żelazo, metale szlachetne), glina i masy ceramicznej (terakota, fajans, porcelana), gips, wosk (ceroplastyka), kość słoniowa, laka, szlachetne i półszlachetne kamienie (gliptyka), tworzywa sztuczne oraz wszelkie inne materiały wykorzystywane w rzeźbie współcz. (np. ziemia, papier, przedmioty wzięte z otoczenia, efekty świetlne). Każdy z materiałów jest obrabiany inną techniką rzeźbiarską. Praca nad rzeźbą obejmuje: przygotowanie szkicu rysunkowego i rzeźbiarskiego (z gliny, wosku), modelowanie w glinie w naturalnej skali przy użyciu zbrojenia, wykonanie odlewu gipsowego lub wypalenie w piecu ceramicznym (ceramika), utrwalenie rzeźby w kamieniu, drewnie, metalu lub innym materiale. Czasami, w zależności od praktyki z różnych okresów i indywidualnego sposobu pracy artysty, niektóre etapy mogą zostać pominięte (kucie wprost).
Rzeźbę można podzielić na: przedstawiającą, w tym figuralną (statua, posąg, półpostać, popiersie, głowa — rzeźba portretowa), i animalistyczną oraz niefiguralną i abstrakcyjną. Rzeźba może być pełnoplast., tj. przeznaczona do oglądania ze wszystkich stron lub z jednej strony — relief. W zależności od stopnia wypukłości i sposobu wykonania rozróżnia się relief wypukły (wypukłorzeźba), zbliżony, pod względem traktowania bryły, do rzeźby pełnej, relief płaski (płaskorzeźba, bas relief), nieznacznie wystający poza płaszczyznę tła, relief wklęsły, rodzaj negatywu przestrzennego reliefu płaskiego, relief ażurowy o charakterze dekoracyjnym. W zależności od pierwotnego przeznaczenia rzeźbę można dzielić na: monumentalną (architektoniczną), sakralną (kultową, dewocyjną, wotywną), sepulkralną (nagrobki, sarkofagi), komemoratywną (pomniki, portrety) i dekoracyjną. Współczesne dzieła rzeźbiarskie lub pararzeźbiarskie wprowadzają widza do swego wnętrza (environment) lub programują trasę zwiedzania, oferując sekwencje widoków w określonym czasie (akcje materiałowo-przestrzenne).
Rzeźba pojawiła się w kulturach agrarnych epoki neolitu w postaci małych, stylizowanych figurek, tzw. idoli o funkcjach magicznych. W kulturze megalitycznej rzeźba zyskała wymiar monumentalny (menhiry, dolmeny), dając początek pełnoplastycznej rzeźbie pomnikowej i figuralnej (statuy-menhiry). W epoce brązu gł. ośr. rzeźbiarskim były związane z wielkimi cywilizacjami Bliskiego Wschodu. Rzeźba egipska podporządkowana wymogom kultu rel. była ujęta w ścisłe reguły kanonu (egipski kanon w sztuce). Cechowała ją ogromna rozpiętość skali — od miniatur rzeźb po gigantyczne posągi kute w monolitach skalnych. Wysoki poziom osiągała rzeźba w Mezopotamii (gł. sumeryjska) oraz, rozwijająca się na Cykladach, rzeźba egejska (idole).
Najważniejszym etapem w rozwoju rzeźby staroż. stała się rzeźba grecka. W okresie archaicznym — hołdowała zasadzie frontalności i symetrii, w klas. — realizowała cielesny ideał piękna w kompozycjach zmierzających do oddania ruchu (Dyskobol Myrona). Rozkwit przeżywała monumentalna rzeźba figuralna w kamieniu; wówczas został oprac. kanon postaci ludzkiej (Doryforos Polikleta) i wprowadzono zasadę kontrapostu. Rzeźba gr. tworzyła często jedną całość z architekturą (reliefowe dekoracje świątyń), wypowiadała się w reprezentacyjnych rzeźbach kultowych, heroizowanych pomnikach oraz w rzeźbie sepulkralnej (stele). Ważne miejsce zajmował portret rzeźbiarski, początkowo syntet., następnie analitycznych o cechach realistycznych. Do najwybitniejszych rzeźbiarzy gr. należeli: Poliklet, Fidiasz, Lizyp, Skopas, Praksyteles. Rzeźba gr. miała duży wpływ na rozwój rzeźby etruskiej (terakotowe dekoracje świątyń, urny i sarkofagi z portretowymi przedstawieniami zmarłych). W okresie hellenistycznym wzory gr. przejął Rzym, gdzie rozwinął się werystyczny i idealizowany portret rzeźbiarski, kwitła też rzeźba pomnikowa (pomnik konny) i sepulkralna; charakterystyczną dziedziną rzeźby był relief o tematyce hist., utrzymany w stylu kontynuacyjnej narracji (kolumna Trajana); na skalę masową powstawały wówczas kopie rzeźby greckiej. Tradycje gr. rzeźby kontynuowała sakralna i sepulkralna rzeźba wczesnochrześc.; w Bizancjum rozwijała się gł. rzeźba ornamentalna.
W XI–XIII w. w Europie (sztuka rom.) przeżywała rozkwit rzeźba kam., podporządkowana prawom ram arch. (portale, tympanony, kapitele, fryzy). Gotyk przyniósł jej dalszy rozwój (zespoły rzeźb w wielkich katedrach), prowadząc do stopniowego uniezależnienia rzeźby figuralnej od architektury; rozwinęła się także rzeźba sepulkralna (płyty nagrobne, tumby, nagrobki baldachimowe) oraz snycerka ołtarzowa (wieloskrzydłowe ołtarze szafiaste). We wczesnym renesansie pojawiła się rzeźba pełna, rzeźba arch. zaś została sprowadzona do roli podrzędnej, dekoracyjnej (reliefy). W nawiązaniu do antycznej sztuki rzymskiej rozwinęła się rzeźba portretowa (Donatello, M. da Fiesole, L. della Robia), pomnikowa (Verrocchio) i akt (Michał Anioł). Rzeźba nagrobna przeżywała kolejną fazę rozwoju (przyścienne nagrobki niszowe). Rzeźba manierystyczna odeszła od naśladowania rzeczywistości na rzecz jej przetwarzania. Cechowała ją niezwykłość pomysłów, świadoma stylizacja, wirtuozeria wykonania, wdzięk i elegancja. Ulubionym materiałem rzeźbiarzy był brąz (G. da Bologna, B. Cellini, J. Goujon). W okresie baroku rzeźba nabrała teatr. patosu, jej dynamiczna, pełna ekspresji forma była podkreślana odpowiednią grą światła i cienia; rozwinęła się wówczas rzeźba dekoracyjna (stiuki), portretowa — popiersia (A. Algardi, G.L. Bernini), monumentalna (P. Puget, A. Coysevox), powstawały wielopostaciowe, ołtarzowe kompozycje rzeźbiarskie (rzeźba pełna, płaskorzeźbione sceny); okres ożywienia przeżywała sakralna rzeźba drewniana (wielokondygnacjowe ołtarze, stalle) i rzeźba nagrobna (epitafia). W sztuce rokoka nastąpił rozkwit dekoracyjnej rzeźby stiukowej i drewnianej polichromowanej, zdobiącej wnętrza kośc. i pałacowe; dużą popularnością cieszyła się też wolno stojąca rzeźba ogrodowa, jak również drobna plastyka w porcelanie. W rzeźbie neoklasycyst. hołdowano, wywodzącym się z antyku, ideałom piękna i doskonałości, ceniono prostotę formy i warsztatową biegłość. Dominowała rzeźba figuralna o tematyce mitol., alegorycznej i hist., ważne miejsce zajmowała nadal rzeźba portretowa, odrodzenie przeżywała rzeźba arch. (tympanony, fryzy), pomnikowa (B. Thorvaldsen) i sepulkralna (stele, sarkofagi). Do najwybitniejszych rzeźbiarzy należeli: A. Canova, J.A. Houdson, G. Schadow, Ch. Rauch, J. Flaxman.
W dobie romantyzmu w rzeźbie sięgnięto do tematyki współcz., zagadnień polit.-społ., interesowano się historią, fantastyką, zachowując neoklas. konwencję rzeźby. Z czasem bryłę modelowano z większą swobodą, w sposób mal. (F. Rude, D. d’Angers). Modne były brązowe i terakotowe statuetki. W rzeźbie portretowej wystąpiły tendencje realist., które w 2. poł. XIX w. przenikały do powstającej na dużą skalę rzeźby pomnikowej (R. Begas, J. Dalou), odzwierciedlały się w rzeźbie portretowej, ze skłonnością do ujęć naturalist. (J. Dalou), oraz w rzeźbie animalistycznej (E. Fremiet) i rodzajowej (C. Meunier). Jednocześnie w rzeźbie rozwijał się nurt neobarok. (J.B. Carpeaux). Z postawy barok.-romant. wywodziła się twórczość A. Rodina, prekursora nowej rzeźby, w opozycji do którego działali klasycyści, A. Maillol i jego uczeń A. Bourdelle.
Na pocz. XX w. w dziejach rzeźby dokonał się zasadniczy zwrot, którego podstawą było odrzucenie tradycji akademizmu i naturalizmu oraz podjęcie wielokierunkowych poszukiwań nowych środków wyrazu. Jedni twórcy nawiązywali do elementarnych form obserwowanych w naturze, dając początek org. rzeźbie abstrakcyjnej (C. Brancusi, H. Arp), inni — jak ekspresjoniści (E. Barlach) czy kubiści (P. Picasso, H. Laurens, J. Lipchitz, A. Archipenko, O. Zadkine) sięgali do wzorów rzeźby prahist., archaicznej, prymitywnej (gł. ludów Afryki i Oceanii) i wczesnośredniow., upraszczając i syntetyzując formę. Kubiści rozbijali bryłę rzeźby na zgeometryzowane elementy strukturalne, aktywizowali ją przestrzennie przez kontrastowanie form wklęsłych i wypukłych (tzw. forma negatywna), a także szukali powiązań między rzeźbą a malarstwem (rodzaj reliefu, zw. skulptomalarstwem). Futuryści rozwijali koncepcję rzeźby kubistycznej, wzbogacając ją przede wszystkim o element ruchu (U. Boccioni). Wyrazem antyestetycznej tendencji dadaizmu były tzw. ready mades (M. Duchamp) i kompozycje złożone z różnych „nieartystycznych” przedmiotów (np. Merzbau K. Schwittersa). Kontynuatorami tych doświadczeń byli surrealiści (M. Ernst, A. Giacometti), do których zbliżał się A. Calder — twórca rzeźb poruszanych mechanicznie (mobile). Próby powiązania rzeźby z architekturą, zapoczątkowane przez K. Malewicza (tzw. architektony) i w środowisku ugrupowania De Stijl (G. Vantongerloo), do ostatecznych konsekwencji doprowadzili konstruktywiści (N. Gabo, A. Pevsner, W.J. Tatlin, A.M. Rodczenko) w bezprzedmiotowych, otwartych konstrukcjach przestrzennych, określonych przez ażurowe formy lub przezroczyste płaszczyzny. Wprowadzili oni do rzeźby wiele nowych tworzyw, jak: szkło, masy plast., nikiel i aluminium. Swoistą odmianę konstruktywistycznej rzeźby kinet., wzbogaconej efektami świetlnymi, stworzył L. Moholy-Nagy (tzw. modulatory światła). Nową metodę aktywizowania przestrzennego rzeźby, przez wydrążenie i przewiercenie na wylot płyty rzeźbiarskie, wprowadzili H. Moore i B. Hepworth. Szeroko rozpowszechnił się kierunek romant.-ekspresyjny, którego przedstawiciele dążyli do zwiększenia siły wyrazu, m.in. przez wykorzystanie naturalnych walorów tworzywa (np. żelaza — J. Gonzalez, P. Gargallo) i wzbogacenie faktury rzeźby (Reǵ Butler, T. Roszak, L. Chadwick, C. Richier, Cesar, właśc. Cesar Baldaccini, K. Armitage).
W 2. poł. XX w. nastąpił kolejny etap w kształtowaniu się form i idei rzeźby nowocz. Praktykowane wcześniej przez kubistów swobodne przenikanie się malarstwa i rzeźby zostało wzbogacone udziałem nowych technik obrazowania, np. lasera lub wideo (N.J. Paik). Przestrzenność, jako wychodzenie poza stat. bryłę rzeźby i czasoprzestrzenność, stała się powszechną praktyką przybierającą postać environment (D. Buren, E. Kienholz, W. Wostel) oraz akcji materiałowo-przestrzennych (J. Beuys). Wynikający z logiki odchodzenia od rzemiosła i kopiowania natury proces konkretyzacji dzieła rzeźbiarskiego, tak spektakularny w ready mades Duchampa, doprowadził do wykształcenia nowej kategorii rzeźbiarskiej obiektów. Przybrały one postać np. abstrakcyjnej kompozycji w metalu (A. Caro), zestawów przedmiotów z otoczenia (D. Spoerri) poddanych następnie destrukcji (Cesar) lub wtórnej obróbce rzeźb. (B. Woodrow). Skrajną wersją takiej konkretyzacji mogło być uznanie samych siebie za rzeźby przez Gilberta i Georga. Innym przejawem konkretyzacji materii i miejsca usytuowania rzeźby może być sztuka ziemi (M. Heizer, R. Smithson), opakowania i monumentalne kurtyny Christo, monumentalne, metal. obiekty R. Serry. Osobne miejsce wśród skutków procesu materializacji i obiektywizacji rzeźby zajmuje nurt ekol., w którym artysta posługuje się elementami wziętymi wprost z natury (Nils-Udo) lub przenosi je i układa w galerii (B. Verschueren).
Odchodzenie od rzeźby jako formy rytuału rel. lub komentarza tradycji kulturowej i przyjmowanie kreacjonistycznej postawy przez artystów uzyskało skrajną postać w latach 60. i 70., w minimal artkonceptualizmie (D. Judd, Sol Lewitt). Rzeźba została sprowadzona do czysto materialnych i rzeczowych jej wartości, zaprzeczając wszelkiej interpretacji, była czytelna tylko poprzez komentarz samego artysty. Anarchizacja sensu, programowa u dadaistów, stała się w latach 70. powszechną praktyką przejawiającą się m.in. w pozostawianiu przekazu artyst. dowolnej decyzji widza. Również sięganie do rzeźby prahist. lub innych niż eur. kultur przyjęło np. formę pseudoarcheol. wykopalisk (A. i P. Poirier). Charakterystyczne dla rzeźby nowoczesnej nasycenie emocjonalne przyjęło w latach 60. skrajną postać w akcjach, rytuałach „akcjonistów wiedeńskich” (O. Mühl). Wykorzystanie ciała artysty (D. Oppenheim, G. Pane, A. Reiner), żywych i martwych zwierząt (J. Kounnelis, H. Nitsch), a także mięsa jako tworzywa rzeźby stało się w ostatnich czasach dość powszechną praktyką. Kontynuacją figuralnej lub naturalist. tradycji rzeźby jest hiperrealizm (D. Hanson, J. de Anrea). Wątek ten pojawił się w rzeźbie pop-artowskiej, w której dokładnie odwzorowane obiekty z codziennego otoczenia są poddane operacji zmiany skali (C. Oldenburg). W latach 80. nastąpił swoisty powrót do ekspresyjnie traktowanej figury m.in. u G. Baselitza, J. Immendorfa, S. Chia.
W Polsce nieliczne zachowane zabytki rzeźby rom. reprezentują wykonane z brązu Drzwi Gnieźnieńskie oraz fragmenty wystroju rzeźbiarskiego: portale w Czerwińsku nad Wisłą i Tumie, kolumny z Tyńca i Strzelna. W okresie gotyku rozwijała się rzeźba arch. i nagrobna (m.in. grobowiec Władysława II Jagiełły w katedrze na Wawelu) oraz drewnianej polichromowana rzeźba ołtarzowa (ołtarz mariacki Wita Stwosza), powstawały wielkie krucyfiksy, piety, Madonny z Dzieciątkiem i figuralne sceny płaskorzeźbione na polach kwater ołtarzy szafiastych. W okresie renesansu wysoki poziom osiągnęła rzeźba nagrobkowa (m.in. pol. nagrobek piętrowy — dzieła artystów pol. (J. Michałowicz) i wł. (B. Berecci, J.M. Padovano, H. Canavesi) oraz dekoracja płaskorzeźbiona w stiuku (Kaplica Zygmuntowska w katedrze na Wawelu), której rozkwit nastąpił w baroku (J.Ch. Falconi). Wtedy pojawiła się też wolno stojąca rzeźba kam. gł. o tematyce alegoryczno-mitol., w kolejną fazę rozwoju wkroczyła rzeźba arch. (A. Schlüter). W rokoku dominowała drewniana rzeźba sakralna (A. Osiński, M. Polejowski, mistrz Pinzel). Okres neoklasycyzmu oznaczał rozwój rzeźby figuralnej (grupy rzeźbiarskie, alegoryczne posągi), w tym portretowej (A. Le Brun) oraz arch. (P. Maliński), sepulkralnej alegoryczno-symbol. (G. Monaldi). W XIX w. rozwój rzeźby przebiegał od poklasycyst. idealizmu (J. Tatarkiewicz) do akademickiego realizmu (T. Rygier), przezwyciężonego ok. 1900 pod wpływem Rodina. Nurt modernist. dominował w rzeźbie figuralnej (K. Laszczka, W. Szymanowski, B. Biegas), portretowej i animalistycznej (L. Puget). W 1. poł. XX w. współistniały w rzeźbie nurty: symbol., neoklasycyst. (E. Wittig, A. Zamoyski, A. Karny, H. Kuna), formistyczny, wywodzący się z kubizmu (Z. Pronaszko), i konstruktywistyczny (K. Kobro-Strzemińska). Jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy pol. 1. poł. XX w. był X. Dunikowski. Do czołowych rzeźbiarzy 20-lecia międzywojennego należeli także S. Horno-Popławski i F. Strynkiewicz. Po II wojnie świat. zapanowały w rzeźbie różne kierunki, od realizmu do abstrakcjonizmu. Nurt figuratywno-symbol. reprezentowali m.in.: J. Bandura, A. Karny, M. Konieczny, J. Kucz, S. Kulon, A. Myjak, A. Rząsa, A. Procki, M. Welter, M. Wnuk, A. Smolana, G. Zemła. Rzeźba nowoczesna, której rozwój został zahamowany w 1. poł. lat 50., w latach 60. osiągnęła swoją dojrzałość i oryginalny wyraz. O jej miejscu w świecie zadecydowała twórczość takich artystów, jak: J. Bereś, J. Berdyszak, M. Abakanowicz, W. Hasior, J. Jarnuszkiewicz, H. Morel, A. Ślesińska, A. Szapocznikow, M. Szańkowski, M. Więcek, B. Zbrożyna. Formację tę wsparło w latach 70. młodsze pokolenie: G. Kowalski, J. Kalina, K. Bednarski, T. Murak.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Schlüter Andreas(?), nagrobek prymasa Olszowskiego, 1690–91 — katedra, Gnieznofot. J. Sito/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Niewolnik, jedna z rzeźb mających zdobić pomnik nagrobny papieża Juliusza II — Luwr, Paryż fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Donatello, Dawid, marmurowa rzeźba z katedry we Florencji, 1408–1409 — Museo Nationale Bargello, Florencjafot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rygier Teodor, Bachantka, 1887 — Muzeum Narodowe, Krakówfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Moore Henry Spencer, Król i królowa, 1952–53 — Tate Gallery, Londynfot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dubuffet Jean, Wieża figur, 1988, w Issy-les-Moulineaux k. Paryża.fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Apollo, fragment fryzu Partenonu przedstawiający Apolla (w środku), Posejdona i Artemidęfot. J. Makowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Canova Antonio, Nagrobek Marii Krystyny Austriackiej, kościół Augustianów, Wiedeńfot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Brokof Ferdinand Maximilian, nagrobek J.G. Wolffa, 1721–23 — kościół św. Elżbiety, Wrocławfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Donatello, Św. Jerzy, 1416 — oratorium Orsanmichele, Florencjafot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Canova Antonio, Tezeusz walczący z Centaurem, 1805–19 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeńfot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Fidiasz, fragmenty rzeźb z Partenonu ateńskiego, 438–432 p.n.e. — British Museum, Londynfot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Moore Henry Spencer, Spoczywająca postać, 1961 — Muzeum Sztuki Nowoczesnej Louisiana, Humlebaekfot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Abakanowicz Magdalena, Nierozpoznani, instalacja stała 122 figur z żeliwa, park Cytadela w Poznaniufot. A. Guranowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bernini Giovanni Lorenzo, oprawa tronu św. Piotra w bazylice watykańskiej, 1667–60fot. Gea/K. Sołtyk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Brǎncuşi Constantin, Mademoiselle Pogany, 1919–20 — Collection Mr i Mrs Lee, Nowy Jork.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bernini Giovanni Lorenzo, Nagrobek papieża Aleksandra VII — Bazylika Św. Piotra w Rzymiefot. L. Wawrynkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Brâncuşi Constantin, Pocałunek, wersja z 1907 — Muzeum Sztuki, Krajowa fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Moore Henry Spencer, Leżąca udrapowana figura w trzech częściach, 1974–75 — Muzeum Sztuki Nowoczesnej Louisiana, Humlebæk (Dania fot. J. Gruszczyńska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dunikowski Ksawery, Madonna, 1910–11 — Muzeum Narodowe, Kraków fot. M. Studnicki/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rodin Auguste, Mieszczanie z Calais, pomnik, 1884–86, Calais (Francja)fot. S. Kuruliszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dunikowski Ksawery, Tchnienie, przed 1903 — Muzeum Narodowe, Warszawafot. B. Kędzierzawska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
De Chirico Giorgio, Penelopa i Telemach, 1970 — zbiory prywatnefot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Canova Antonio, Trzy Gracje, 1816 — Ermitaż, Petersburgfot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Plersch Jan Jerzy, Patriarcha Jakub, ok. 1746 — Łowicz, kościół pijarówfot. J. Sito/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Padwa, pomnik konny kondotiera Erasma di Narni, zw. Gattamelatą, przykład monumetalnej rzeźby renesansowej, wykonany przez Donatella 1446–47, ustawiony 1453 przed bazyliką Św. Antoniego w Padwie.fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Pacher Michael, Ołtarz św. Wolfganga, 1479–81, część środkowa pentaptyku ze sceną koronacji Marii — kościół w Sankt Wolfgang im Salzkammergut (Austria)fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia