porcelana

porcelana,

wyrób ceramiczny (ceramika) o gęstym, białym i nieprzepuszczalnym dla wody i gazów czerepie, który prześwieca w cienkiej warstwie.

Ze względu na skład chem. oraz temperaturę wypalania rozróżnia się porcelanę twardą i miękką. W skład porcelany twardej wchodzi 40–60% kaolinu (nie więcej niż 20% kaolinu może być zastąpione gliną wypalającą się na biało), 20–30% kwarcu i 20–30% skalenia; odznacza się ona dużą wytrzymałością mech., dobrymi właściwościami dielektr., jest bardzo mało nasiąkliwa (porowatość otwarta do 0,5%), odporna na działanie czynników chem.; stosuje się ją do produkcji wysokonapięciowych izolatorów, kształtek izolacyjnych, sprzętu laboratoryjnego, naczyń stołowych i wyrobów artystycznych. W skład porcelany miękkiej wchodzi 25–40% kaolinu (część kaolinu można zastąpić gliną wypalającą się na biało), 30–45% kwarcu i 25–40% skalenia; ma ona mniejszą wytrzymałość mech. i gorsze właściwości dielektr. niż porcelana twarda, odznacza się natomiast większą przeświecalnością i bielą; jest stosowana do produkcji wyrobów artyst., gosp. oraz izolatorów niskonapięciowych. Technologia produkcji porcelany jest podobna do produkcji fajansu, jednakże w przypadku porcelany surowce muszą być czystsze i drobniej zmielone. Temperatura wypalania surowych, nie szkliwionych wyrobów porcelanowych wynosi 920–980°C, wyrobów szkliwionych — 1280–1460°C (porcelany twardej 1350–1460°C, porcelany miękkiej 1280–1320°C). Do szkliwienia wyrobów z porcelany stosuje się najczęściej szkliwa skaleniowe. Wyroby z porcelany zdobi się zwykle farbami naszkliwnymi, gdyż większość farb ceramicznych (barwniki ceramiczne) w wysokiej temp. wypalania ulega zniszczeniu.

Porcelana została wynaleziona w Chinach w 1. poł. VII w.; wysoki poziom wyroby z porcelany osiągnęły w okresie dyn. Song (wazy i misy zdobione szkliwem jednobarwnym), dyn. Yuan i Ming (manufaktura w Jingdezhen — zastawy stołowe, naczynia dekoracyjnego, płytki, figurki malowane farbami naszkliwnymi lub podszkliwnymi, wielobarwnymi szkliwami, motywy roślinne i figuralne) oraz dyn. Qing (tzw. porcelana trzech, czterech, pięciu barw); produkcja porcelany rozwijała się od XII w. w Korei (rozkwit XVI–XVII w.). W Europie porcelana chińska znana od XI w.; od XV w. próby wykrycia sekretu wyrobu porcelany (XVI w. we Florencji wynalezienie porcelany sztucznej, miękkiej, zw. porcelaną Medici, produkowanej następnie we Francji). Masę porcelany twardej zestawił po raz pierwszy — ok. 1709 w Saksonii — J.F. Böttger. Od 1710 działała manufaktura w Miśni (miśnieńska porcelana). Inne słynne manufaktury porcelany założono m.in.: w Wiedniu, Sèvres (sewrska porcelana), Neudeck (później przeniesiona do Nymphenburga), Berlinie, Chelsea, Derby, Petersburgu, Capodimonte, Kopenhadze, a w Polsce w Korcu (od 1790), w Baranówce (od 1804), Tomaszowie Lubelskim (od 1806) i Ćmielowie (od 1842).

Bibliografia

L. CHROŚCICKI Porcelana — znaki wytwórni europejskich, Warszawa 1974;

H. CHOJNACKA Porcelana sewrska XVIII/XIX w., Warszawa 1976;

G. SAVAGE Porcelana i jej historia, Warszawa 1977;

H. CHOJNACKA Polska porcelana 1790–1830, Warszawa 1981;

E. KOWECKA i in. Polska porcelana, Wrocław 1983;

M. STARZEWSKA, M. JEŻEWSKA Śląska porcelana, Wrocław 1987.

Sèvres, serwis śniadaniowy Solitaire, miękka porcelana, (Francja), 1760–70 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Chińskie wazony porcelanowe, XVII/XVIII w. — Muzeum Narodowe, Warszawa

Miśnia, serwis Łabędzi, porcelana miśnieńska, 1737–41 — Muzeum Narodowe, Warszawa.

Kändler Johann Joachim, Arlekin, figurka, ok. 1750 — British Museum, Londyn