modernizm

modernizm

[fr. modernisme < moderne ‘nowoczesny’],

modernizm katolicki,

szeroki nurt myślowy w katolicyzmie na przełomie XIX i XX w., wskazujący na konieczność wprowadzenia zmian w systemie nauk głoszonych przez Kościół, aby zniwelować przepaść dzielącą Tradycję kościelną od wyników współczesnej nauki i filozofii oraz od świadomości współczesnych społeczeństw.

Pojawił się w wielu krajach zachodniej Europy, szczególne znaczenie miał jednak we Francji, Włoszech i Wielkiej Brytanii. Ukształtował się głównie dzięki publikacjom A. Loisy’ego, E. le Roya, M. Blondela, L. Laberthonnière’a, A. Fogazzara, F. von Hügela i G. Tyrrella. Modernizm katolicki negował możliwość poznania Boga naturalnym rozumem (agnostycyzm), kwestionował prawdziwość proroctw i cudów jako dowodów Objawienia, przeczył założeniu Kościoła bezpośrednio przez Jezusa Chrystusa, prymatowi Piotra oraz boskiemu pochodzeniu Tradycji. Twierdził, że wiara jest irracjonalnym uczuciem religijnym wyłonionym z podświadomości (fideizm), natomiast dogmaty zmieniają swe znaczenie wraz z rozwojem świadomości ludzkiej w historii. Według modernizmu katolickiego występuje sprzeczność między współcześnie wykładaną przez Kościół doktryną wiary a jej historycznymi początkami. Idee modernizmu katolickiego wiązały się też z radykalną krytyką biblijną. Został potępiony przez Piusa X w dekrecie Lamentabili i encyklice Pascendi (1907). Modernizm katolicki w swej oryginalnej postaci załamał się na skutek odejścia (apostazji) jego przywódców z Kościoła katolickiego, wywarł jednak znaczny wpływ na inteligencję wielu krajów europejskich.