mięczaki

mięczaki, Mollusca,

typ pierwotnie morskich bezkręgowców;

ok. 100 tysięcy gatunków (w Polsce ponad 230). Istnieje pewien typowy zestaw cech wyróżniający mięczaki, ale prawie żadna z tych cech z osobna nie jest wspólna wszystkim ich grupom. Ciało mięczaków jest miękkie, workowate, o segmentacji prawie niezaznaczonej i symetrii dwubocznej, która u ślimaków wtórnie zanikła; długość ciała waha się od ok. 1 mm (najmniejsze ślimaki i małże) do ok. 17 m (głowonogi z rodzaju Architeuthis). Rozróżnia się 3 części ciała mięczaka: głowę, nogę i worek trzewiowy; skóra, mieszcząca liczne gruczoły śluzowe, tworzy fałd zwany płaszczem, wytwarzający wapienny szkielet zewnętrzny; szkielet może mieć postać igiełek, łusek czy płytek (obunerwce) albo też jednolitej lub 2-klapowej muszli (muszlowce). Głowa najlepiej wyodrębniona u ślimaków, słabiej u chitonów i łódkonogów, u głowonogów zlana z nogą (przekształconą w ramiona i w tzw. lejek), u małżów zanikła; na głowie mieszczą się oczy, najlepiej rozwinięte u głowonogów; z narządów zmysłów występują także czułki i statocysty. Między ścianą ciała a płaszczem znajduje się tzw. jama płaszczowa, do której uchodzą przewody narządów wewnętrznych oraz mieszczą się skrzela, u ślimaków lądowych unaczyniony nabłonek jamy płaszczowej jest narządem wymiany gazowej. Układ nerwowy w ogólnym schemacie składa się z obrączki okołoprzełykowej i kilku par zwojów (z tendencją do centralizacji zwojów w odcinku głowowym, najsilniej zarysowaną u głowonogów), połączonych spoidłami. Przewód pokarmowy ma postać mniej lub bardziej zróżnicowanej rurki; najważniejszym gruczołem trawiennym jest trzustkowątroba; do rozdrabniania pokarmu służy tarka pokrywająca język, u ślimaków i głowonogów występują także szczęki. Układ krwionośny otwarty; serce zbudowane z 1 komory i zwykle 2 przedsionków (liczba przedsionków odpowiada liczbie skrzeli); krew bezbarwna (np. u chitonów) lub zawierająca barwnik hemocyjaninę (metaloproteiny), np. u większości ślimaków, małżów i głowonogów. W większości rozdzielnopłciowe, zapłodnienie zwykle zewnętrzne; rozwój prosty (głowonogi i niektóre ślimaki) albo z 1 lub 2 stadiami larwalnymi (trochofora, weliger). Zamieszkują głównie morza, małże i ślimaki także wody słodkie, natomiast ślimaki płucodyszne — środowisko lądowe. Jako zwierzęta morskie są znane od kambru, w dewonie pojawiły się małże słodkowodne (ślimaki — w jurze), formy lądowe prawdopodobnie w karbonie; mięczaki morskie amonity i belemnity są ważnymi skamieniałościami przewodnimi. Typ mięczki dzieli się na 2 podtypy: obunerwce i muszlowce, z których pierwszy obejmuje 2 gromady (bruzdobrzuchy, chitony), drugi 5 gromad (jednotarczowce, ślimaki, walconogi, zwane też łódkonogami, małże i głowonogi). Mięczaki mają duże znaczenie gospodarcze; ślimaki (winniczek), małże (ostrygi, omułek jadalny) i głowonogi (mątwa, kałamarnice, ośmiornice) są poławiane w celach konsumpcyjnych; niektóre dostarczają macicy perłowej lub pereł (perłopławy); mięczaki są ważnym składnikiem pokarmu ryb i waleni. Niektóre gatunki wyrządzają szkody (pomrowy, świdrak okrętowiec), inne są żywicielami pośrednimi pasożytów zwierząt i człowieka (np. błotniarka moczarowa).

Ślimak zaroślowy (Arianta arbustorum)

Winniczek

Rozkolec, Murex ramosus

Muszla, Cassia cornuta, hełmowiec

Muszla, Strombus gigas, skrzydelnik