lokacja
 
Encyklopedia PWN
lokacja
[łac.],
termin oznaczający w XII–XIV w. założenie nowej wsi lub miasta, z czasem także przekształcenie już istniejącej osady przez regulację przestrzenną i wyodrębnienie prawne, zazwyczaj na podstawie nowego prawa osadniczego, zwanego prawem niemieckim.
W sensie przestrzennym lokacja polegała na racjonalnym rozplanowaniu osady przez zasadźcę (sołtysa, wójta), zgodnie z zasadami ukształtowanymi na ziemiach między Łabą i Soławą a Odrą, oraz na wytyczeniu obszarów uprawnych, łąk i pastwisk, zgodnie z potrzebami gospodarki trójpolowej. W rozplanowaniu miast stosowano szachownicowy układ ulic z rynkiem pośrodku i kościołem farnym w jednym z jego rogów; z każdego rogu rynku wychodziły po 2 ulice, w większych miastach — także ze środka każdej pierzei rynku; zwartą zabudowę otaczały planowane jednocześnie (często realizowane dużo później) mury miejskie; wsie lokacyjne miały przeważnie postać ulicówek lub wsi placowych. W sensie prawnym lokacja oznaczała wyjęcie obszaru i ludności wsi spod jurysdykcji i ciężarów prawa polskiego; chłopi otrzymywali dziedziczne prawo do ziemi wraz z prawem do jej sprzedaży, pod warunkiem wywiązywania się ze ściśle określonych powinności; ich wolność osobista bywała niekiedy ograniczana obowiązkiem pozostawienia następcy w gospodarstwie w razie opuszczania wsi; wieś otrzymywała autonomiczny sąd (ławę sądową) z przewodniczącym sołtysem. W miastach czynsze i daniny na rzecz pana były zryczałtowne; powstawał samorząd mieszczan (rada miejska) z wójtem na czele. Fakt lokacji zazwyczaj (ale nie zawsze) był ujmowany w przywilej lokacyjny, w którym formułowano najważniejsze postanowienia umowy między panem a osadnikami; w dobrach kościelnych i rycerskich lokacja wymagała uprzedniego immunitetu władcy.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia