jakobini
 
Encyklopedia PWN
jakobini,
francuski klub i ugrupowanie polityczne okresu rewolucji francuskiej 1789–99;
założone 1789 w Wersalu, zwane klubem bretońskim, przeniesione do Paryża z siedzibą w klasztorze Św. Jakuba (stąd nazwa); początkowo, jako Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji, jakobini opowiedzieli się za monarchią konstytucyjną; 1791 przyjęli status organizacji klubowej z siecią stowarzyszeń prowincjonalnych (kluby terenowe w miastach i wsiach); radykalizacja programu politycznego jakobinów spowodowała odejście zwolenników monarchii konstytucyjnej feliantów i przewagę grupy republikańskiej M. Robespierre’a, której pozycja umocniła się po nieudanej ucieczce króla i masakrze na Polu Marsowym (17 VII 1791); wobec zewnętrznego zagrożenia Francji, wewnątrz ugrupowania jakobinów toczyła się walka pomiędzy nurtem umiarkowanym J.P. Brissota, rzecznikiem wojny jako „krucjaty w obronie powszechnej niepodległości”, a radykałami Robespierre’a, obawiającymi się klęski; niepowodzenia wojenne w 1. połowie 1792 umocniły wpływy Robespierre’a; radykalni jakobini przyczynili się do obalenia monarchii, przyjmując potem nazwę Towarzystwa Przyjaciół Wolności i Równości; w Konwencie Narodowym początkowo przewagę uzyskali umiarkowani brissotyści, zw. żyrondystami, ale wkrótce opuścili klub jakobinów opanowany przez nurt radykalny, który popierał żądania ludu paryskiego (sankiuloci) i wobec trudnej sytuacji państwa, uznawał potrzebę użycia środków nadzwyczajnych, m.in. zawieszenia swobód konstytucyjnych, centralizacji władzy i mobilizacji całego kraju; wykorzystawszy zbrojne wystąpienie Komuny Paryskiej i sankiulotów, 31 V 1793 jakobini obalili żyrondystów i do 27 VII 1794 sprawowali władzę dyktatorską; główną rolę odegrali Robespierre, A.L. Saint-Just i G. Couthon; jakobini zreorganizowali armię, rozwinęli przemysł zbrojeniowy i wprowadzili ceny maksymalne produktów pierwszej potrzeby; 1793 dyktatura jakobinów uratowała rewolucję: stłumione zostały powstania rojalistyczne (Wandea) i pokonana antyfrancuska koalicja państw europejskich; na przełomie 1793 i 1794 zaktywizowały się frakcje kordelierów: „pobłażliwi” (G.J. Danton, L.S.C. Desmoulins) domagali się złagodzenia terroru i dyktatury, a skrajnie lewicowa „egzaltowanych” hebertystów, związana z Komuną Paryską, radykalnymi działaczami klubów ludowych i sankiulotów, wystąpiła z żądaniami ekonomicznymi; jakobini złamali opór obu frakcji, doprowadzając do procesów politycznych i wzmożonego terroru; zaatakowani przez opozycję zwaną termidorianami, przywódcy jakobinów zostali aresztowani i straceni; jakobini utracili władzę, zakazano im działalności ogólnokrajowej, a 11 XI 1794 rozwiązano klub w Paryżu; 1795–99 nieudane próby odrodzenia klubu jakobinów; ostateczna likwidacja jakobinów nastąpiła w wyniku ustanowienia konstytucji konsularnej, znoszącej wszystkie kluby polityczne we Francji (III 1800).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Satyryczny rysunek pokazujący posiedzenie jakobinów i konfrontację J.P. Brissot de Warville z M. Robespierrefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia