futuryzm. Teatr.
futuryzm. Teatr
Encyklopedia PWN
Programowe założenia teatru futurystycznego powstały we Włoszech; wypracował je F.T. Marinetti (Manifest futurystycznego dramaturga 1911, Variété 1913) i skupieni wokół niego artyści (Futurystyczny teatr syntezy — Marinetti, E. Settimelli, B. Corra, 1915). W przeciwieństwie do literatury czy malarstwa, działania sceniczne dawały futurystom możliwość bezpośredniego kontaktu z publicznością, służyły samoprezentacji (przedstawienia teatralne, wieczory poetyckie, demonstracje uliczne, widowiska masowe z efektami teatralnymi). Odrzucając teatr tradycyjny, propagowano improwizację, zaskoczenie, skandal. Teatr futurystyczny miał stworzyć „syntezę” nowoczesnego życia, oddawać jego pośpiech, bezładność oraz przenikanie się różnych zjawisk. Rezygnowano z narodowego, społecznego czy dydaktycznego posłannictwa teatru, chcąc dostarczać widzom czystej radości i zabawy. Służyć temu miało zniesienie przedziału między sceną a widownią oraz prowokowanie widzów do aktywnego udziału w akcji scenicznej. W dekoracji i kostiumach chętnie wykorzystywano naprędce przygotowane elementy, czasem samodzielnym działaniem scenicznym obarczano przedmioty codzienne. Duże znaczenie nadawano reżyserii, odpowiedniemu oświetleniu i wprowadzeniu zaskakujących efektów. Realizacje sceniczne „syntez” dramatycznych i baletów charakteryzowała skrótowość i dynamizm akcji. Futuryzm wprowadził wiele nowatorskich rozwiązań i elementów scenicznych, które miały duże znaczenie dla rozwoju teatru awangardowego i eksperymentalnego.
W Polsce futuryści krakowscy (B. Jasieński, S. Młodożeniec, T. Czyżewski) podjęli hasła futurystów włoskich i uznali teatr za „jedną z najważniejszych placówek w kierunku jej oddziaływania na tłumy” (Jednodńuwka futurystuw. Mańifesty futuryzmu polskiego 1921); podkreślali demokratyczny, masowy i powszechny charakter sztuki. Zniesiono uprzywilejowanie budynku teatralnego jako miejsca spektaklu. Widowiska pełnospektaklowe zastąpiono wieczorami o różnorodnym programie, „poezokoncertami”, które organizowano w klubach futurystów w Warszawie (Czarna Latarnia, Pod Pikadorem), Krakowie (Katarynka, Gałka Muszkatołowa) czy Zakopanem. W scenariusz wieczorów futurystycznych było wpisane prowokowanie publiczności i oburzenie krytyków. Pozwoliło to osiągnąć główny cel wieczoru — zwrócić na siebie uwagę; dawało szansę rozszerzenia granic sztuki i stworzenia nowych form wyrazu. Rezygnacja z widowiska pełnospektaklowego tłumaczy brak zainteresowania futurystów dramatem. Próby dramatopisarskie podejmował jedynie Czyżewski.
W Rosji ze źródeł futurystycznych wywodziły się inscenizacje W. Meyerholda i dramaty Majakowskiego. W Polsce tradycję tę podjęli artyści awangardowej lewicy (Jasieński i W. Wandurski).
