filozofia dialogu
 
Encyklopedia PWN
filozofia dialogu, zwana również filozofią spotkania,
nurt filozofii XX w., w którym dialog jest punktem wyjścia, zasadą wszelkiego myślenia i poznawania oraz przedmiotem filozoficznej refleksji.
Zaczęła się rozwijać już w XIX w., kiedy dialog, nie w znaczeniu sokratejskim, lecz rzeczywisty dialog między „ja” a „ty”, stał się problemem filozoficznym u L. Feuerbacha; F.H. Jacobi sformułował tezę, że bez „ty” nie jest możliwe „ja”; filozofia dialogu powstała jako reakcja krytyczna zarówno na nowożytną filozofię subiektywności (od R. Descartes’a do G.W.F. Hegla), jak i nowożytny materializm; oparła się na biblijnej koncepcji człowieka. Jej przedstawicielami byli zarówno myśliciele żydowscy (H. Cohen, F. Rosenzweig, H. Ehrenberg, E. Rosenstock-Huessy, M. Buber, E. Levinas, A.J. Heschel), myśliciele katoliccy (F. Ebner, G. Marcel), jak i protestanccy (F. Gogarten, D. Bonhoeffer). Ich koncepcje, szczególnie Cohena, Ebnera i Bonhoeffera, powstały niezależnie. Uznając relację dialogiczną „ja” do „ty” (zwaną zasadą dialogiczną) za podstawowy fenomen, filozofia dialogu zerwała z klasycznym schematem filozoficznym podmiot–przedmiot; z jednej strony „ty” nie może być przedmiotem, z drugiej natomiast „ja” może stać się sobą tylko w spotkaniu z „ty” (ludzkim lub boskim). Pojęcie stawania się sobą upodabnia filozofię dialogu do egzystencjalizmu; odróżnia ją jednak przekonanie, że „ja” nie może stać się sobą w oddzieleniu od „ty” (jak np. u J.-P. Sartre’a: „piekło to inni”), lecz w spotkaniu z nim. W filozofii dialogu spotkanie ma charakter nie dającego się przewidzieć wydarzenia, a prawda wyraża się w mowie i słuchaniu (metafora słowa), a nie oczywistości widzenia (metafora światła). W Polsce filozofię dialogu twórczo rozwijał J. Tischner w postaci filozofii dramatu.
Tadeusz Gadacz
Bibliografia
Filozofia dialogu, opracował B. Baran, Kraków 1991;
M. Jantos Filozofia dialogu. Źródła, zasady, adaptacje, Kraków 1997;
M. Theunissen Der Andere: Studien zur Sozialontologie der Gegenwart, Berlin 1977.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia