elekcja
 
Encyklopedia PWN
elekcja
[łac. electio ‘wybór’, ‘selekcja’],
powoływanie dostojników świeckich, duchownych i monarchów w drodze obioru.
W Niemczech od XIII w. królów wybierali elektorzy, których liczbę ustaliła 1356 Złota bulla Karola IV.
W Polsce od poł. XI w. oprócz zasady dziedziczności pojawiła się zasada powoływania na tron, w razie braku potomka męskiego (albo zastosowania prawa oporu), innego przedstawiciela dyn. Piastów, od końca XIII w. również spośród spokrewnionych po kądzieli, a nawet obcych spowinowaconych z Piastównami. Zależnie od sposobu obierania rozróżniano elekcje solenne, czyli formalne, dokonywane na wiecu feudalnym, i  elekcje faktyczne, w których o wyborze decydowało zbrojne poparcie większości feudałów. Na przeł. XIV i XV w. zasada elekcji utrwaliła się, choć odbywała się ona zwykle w obrębie dynastii; obiór 1529 i koronacja 1530 Zygmunta Augusta za życia ojca, Zygmunta I Starego (elekcja vivente rege) były próbą wprowadzenia monarchii dziedzicznej; spotkały się z silną opozycją szlachty i 1550 monarchia dziedziczna została zakazana; 1572–73 podczas bezkrólewia wykształciła się zasada wolnej elekcji z udziałem całej szlachty (elekcja viritim). Zapewnienie bezpieczeństwa w kraju na czas bezkrólewia i przygotowanie elekcji należało do sejmu konwokacyjnego, dla utrzymania zaś ładu wewn. szlachta zawiązywała konfederacje (zw. kapturami); od 1573 miejscem elekcji była Warszawa. Na elekcje zjeżdżała się szlachta lub delegaci wybrani na sejmikach; sejm (elekcyjny) obradował na polu elekcyjnym; wokół tzw. szopy, w której radził senat z prymasem (jako interrexem), ustawiała się kołem szlachta — elektorzy; elekta na podstawie głosowania ustalał prymas, a ogłaszał marszałek w. kor.; sejm kończył obrady wystawieniem dyplomu elekcji i ustaleniem daty koronacji; warunkiem objęcia władzy przez elekta było zaprzysiężenie przywilejów generalnych i paktów, które od elekcji Henryka Walezego stały się aktami prawnymi (artykuły henrykowskie, pacta conventa). W XVII i XVIII w. wolna elekcja tronu stała się dominującą cechą ustroju; umocnienie zasady elekcji wniosły prawa kardynalne 1768 i uchwały sejmu 1775; Konstytucja 3 maja 1791 ograniczyła zasadę elekcji do elekcji dynastii.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia