konfederacja
 
Encyklopedia PWN
konfederacja
[średniow. łacina confoederatio ‘związek’, ‘przymierze’]:
1) związek zawierany na pewien okres przez szlachtę, duchowieństwo lub miasta dla osiągnięcia określonych celów; konfederacja działała w zastępstwie władzy państw. lub dążyła do wymuszenia na niej określonych postulatów. W Polsce konfederacje wystąpiły pod koniec XIII w. (miasta); w poł. XIV w. pojawiły się konfederacje szlacheckie, skierowane przeciw władzy centralnej (np. Maćka Borkowica 1352, Spytka z Melsztyna 1439); w okresie bezkrólewia wykształciły się konfederacje, które były formą władzy i miały na celu obronę porządku wewn. i zastąpienie nie działającego sądownictwa król. (sądy zw. kapturami) oraz zabezpieczenie państwa od zewnątrz; w XVII i XVIII w. konfederacje występowały często przeciw królowi (szczebrzeszyńska 1672 — przeciwko stronnikom Michała Korybuta Wiśniowieckiego, tarnogrodzka 1715 — przeciwko polityce Augusta II, barska 1768–72, targowicka 1792); konfederacje nie uznawane przez króla uważano za bunty, czyli rokosze. Często zawiązywano tzw. konfederacje generalne, obejmujące większość lub wszystkie województwa Rzeczypospolitej; władzą wykonawczą konfederacji była generalność z marszałkiem na czele, a organem nacz. — walna rada; uchwały konfederacji podejmowano większością głosów; k. były też związki wojsk. (konfederacje wojsk.), zawiązywane przez wojsko w celu wymuszenia zapłaty zaległego żołdu, np. konfederacja wojsk. 1612–14 utworzona przez wojska uczestniczące w wojnie moskiewskiej 1609–12, rozwiązana po uchwaleniu podatków przez sejmy 1613 oraz po wypłaceniu pieniędzy konfederatom; niektóre wysuwały także postulaty polit., np. 1661–63 Związek BraterskiZwiazek Święcony; 1717 i w okresie Sejmu Czteroletniego (1788–92) wydano zakazy tworzenia konfederacji, lecz w praktyce ich nie przestrzegano.
2) Związek państw oparty na umowie międzynar.; poszczególni członkowie związku zachowują suwerenność, a nie ma jej w pełni związek jako całość; członkowie konfederacji decydują, jakie kompetencje przyznają wspólnym organom konfederacji i w jakim zakresie konfederacji ma podmiotowość międzynar.; organy konfederacji nie mają kompetencji ustawodawczych zapewniających prawu konfederacji pierwszeństwo przed prawem jej członków; konfederacjami były np. Stany Zjedn. 1776–87, Szwajcaria 1815–48, Niemcy 1815–66; konfederacja jest zwykle formą przejściową między państwami samodzielnymi a federacją.
3) Rodzaj stowarzyszenia; związek organizacji społ., partii politycznych.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia