alkohole

alkohole

[arab. al-kuhl ‘delikatny proszek’],

związki organiczne, pochodne węglowodorów, których cząsteczki zawierają grupę hydroksylową (wodorotlenową) –OH zamiast atomu wodoru związanego w związku macierzystym z atomem węgla grupy alkilowej lub cykloalkilowej.

Nazwy alkoholi tworzy się przez dodanie nazwy odpowiedniej grupy organicznej do słowa „alkohol”, np. CH₃OH — alkohol metylowy, lub przez dodanie do nazwy węglowodoru odpowiednich końcówek, w zależności od liczby grup hydroksylowych (wodorotlenowych): -ol (alkohole monohydroksylowe), -diol (alkohole dihydroksylowe), -triol (alkohole trihydroksylowe). Rozróżnia się alkohole: pierwszorzędowe (mające ugrupowania –CH₂OH), drugorzędowe (=CHOH) i trzeciorzędowe (≡COH).

Alkohole są cieczami lub ciałami stałymi (alkohole wyższe); te alkohole, których cząsteczki zawierają 1–3 atomów węgla doskonale mieszają się z wodą, pozostałe mają mieszalność (rozpuszczalność) ograniczoną; odznaczają się zwykle zapachem; alkohole polihydroksylowe mają smak słodki. Alkohole reagują z wieloma metalami, zwłaszcza litowcami, tworząc alkoholany — związki o charakterze soli; z kwasami organicznymi i nieorganicznymi dają estry; w wyniku katalitycznego odwodornienia alkohole pierwszorzędowe utleniają się do aldehydów, drugorzędowe do ketonów (trzeciorzędowe są odporne na utlenianie); wskutek oderwania cząsteczki wody od alkoholi tworzą się etery lub węglowodory nienasycone. Alkohole można otrzymać kilkoma metodami, np. w wyniku fermentacji, przez hydrolizę tłuszczów lub przez uwodornienie estrów, wolnych kwasów tłuszczowych, aldehydów, ketonów i innych. Alkohole występują w postaci estrów w tłuszczach, woskach i olejkach eterycznych (także w stanie wolnym, np. alkohol benzylowy — najprostszy alkohol aromatyczny — w olejku jaśminowym). Stosowane są m.in. jako rozpuszczalniki oraz do wyrobu środków zapachowych i żywic syntetycznych.