agraryzm
 
Encyklopedia PWN
agraryzm
[łac. agrarius ‘rolny’],
kierunek w myśli politycznej oraz ruchy społeczno-polityczne rozwijające się od połowy XIX w. Termin „agraryzm” jest używany w 3 podstawowych znaczeniach: 1) ruch polityczno-społeczny właścicieli ziemskich u schyłku XIX w. w Niemczech; 2) doktryny polityczno-społeczne określające znaczenie i funkcje warstwy chłopskiej; 3) ruchy chłopskie oparte na tych doktrynach.
Termin „agraryzm” został po raz pierwszy wprowadzony w Niemczech przez A. Schäfflego na określenie powstałego tam ruchu (głównie wśród wielkich właścicieli ziemskich) dążącego do poprawienia sytuacji w rolnictwie; jego głównym teoretykiem i przywódcą był G. Ruhland. W tym samym niemal czasie, co agraryzm niemiecki, powstał podobny ruch w USA. W krótkim jednak czasie został on wpisany w szerszy ruch populistyczny (populizm), częściowo działał także w ramach Partii Demokratycznej. Na początku XX w. i w okresie międzywojennym agraryzm rozwijał się przede wszystkim w Niemczech, krajach środkowej i południowej Europy (m.in. w Czechosłowacji, Bułgarii, Polsce), w krajach skandynawskich (głównie w Danii) i Szwajcarii. Głównymi postaciami i ideologami agraryzmu byli duński pisarz, pedagog i teolog, N.F.S. Grundtvig oraz szwajcarski ekonomista, E. Laur. U podstaw większości doktryn agraryzmu leżało założenie, że wieś stanowi odrębny i jednolity kompleks socjalny. Stąd wynikał często spotykany postulat solidaryzmu oraz idealizm w traktowaniu wartości moralnych skupionych w warstwie rolniczej społeczeństwa. W wielu wypadkach była to koncepcja utopijna zakładająca istnienie „trzeciej drogi” między kapitalizmem a socjalizmem. W koncepcjach tych przeciwstawiano „naturalną” i „organiczną” strukturę społeczności wiejskiej — „sztucznej” i „mechanicznej” zasadzie budowy społeczeństwa miejskiego. Agraryści wyznawali hierarchię wartości, której przykładem jest koncepcja M. Hodžy: 1) ziemia, człowiek, praca; 2) rodzina, gmina, samorząd; 3) naród, ojczyzna, państwo; 4) ludzkość. Niektóre z doktryn agraryzmu szczególną wagę przywiązywały do działalności spółdzielczej i samokształceniowej. Agraryści, którzy podkreślali wspólnotę interesów krajów słowiańskich, powołali 1921 Międzynarodowe Biuro Agrarne i 1924  Słowiański Związek Młodzieży Wiejskiej.
W Polsce w okresie międzywojennym twórcami podstaw ideowych, a zarazem propagatorami agraryzmu byli: S. Miłkowski, J. Niećko, J. Dąbski, F. Bujak, I. Solarz (znany z działalności samokształceniowej). Agraryzm został przyjęty jako program na kongresie SL 1935 i stał się oficjalną doktryną ruchu ludowego. Nawiązywał do niego program PSL z 1946. Natomiast został odrzucony i potępiony przez SL i ZSL.
Bibliografia
S. MIŁKOWSKI Agraryzm jako forma przebudowy ustroju społecznego, Kraków 1934.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia