Tadżykistan. Literatura

Tadżykistan. Literatura.

Do XV w. stanowiła jedność z literaturą perską; w końcu XV w. Azja Środkowa zerwała więzy polit. z zachodnim Iranem, co zapoczątkowało zróżnicowanie kult.; wpływy klas. literatury perskiej utrzymywały się nadal, gł. dzięki bliskiemu pokrewieństwu obu języków. Okres chanatu bucharskiego (XVI w.–1917) charakteryzowała twórczość w języku zbliżonym do perskiego języka lit. z domieszką miejscowych dialektów; w XV–XVI w. tworzyli poeci: K. Binoji, B. Hiloli, Z. Wosifi, A. Muszfiki. W XVII w. rozwijała się panegiryczna poezja dworska utrzymana w kwiecistym stylu ind., którego szczytowym osiągnięciem była twórczość indoirań. poety mistyka i filozofa M. Bedila; jednocześnie zaczęła się rozwijać twórczość poetów rzemieślników (N. Sajjido, Z. Fitrat, M. Maleho, L. Szokir, Chodża Sodot). Wiek XVIII i 1. poł. XIX to okres pogłębiającego się upadku kraju, spowodowanego wojnami i fanatyzmem rel.; w literaturze dominował „bedilizm”, kierunek naśladujący styl i mistycyzm poety Bedila.

Zasadniczy zwrot w literaturze Tadżykistanu nastąpił dopiero w 2. poł. XIX w.; przyłączenie do Rosji położyło kres wojnom emiratów; nastąpił rozkład dawnej struktury ekon.; do Tadżykistanu zaczęły przenikać eur. nowatorskie prądy społ.; powstała grupa „oświeceniowców”, której ideologiem stał się A.M. Donisz; należeli do niej: encyklopedysta R. Wozeh, A. Sawdo, S. Szohin, M. Hajrat, T. Asiri i in.; rozpoczęto spisywanie twórczości lud.; wybitnymi poetami lud. byli T. Rumoni i K. Dewona. W okresie przynależności do ZSRR gł. reprezentantami literatury tadż. byli S. Ajni i A. Lahuti; rozwinęła się proza o tematyce współcz. (Dż. Ikromi, R. Dżalil, F. Nijozi, S. Uługzoda), poezja (M. Tursunzoda, M. Mirszakar, H. Jusufi), dramat (Tursunzoda, A. Dehoti); popularna jest twórczość poetów lud. (S. Walizoda, B. Junus, J. Wafo, H. Rizo). Wśród średniego pokolenia wyróżniają się poeci — A. Szukuhi, A. Kahhori, A. Wositzoda; najmłodsi poeci to — M. Kanoatow, L. Sziralijew, K. Kiron, Sorbon, D. Odinajew, prozaicy — P. Tolis, K. Naimi, J. Akobirow, dramatopisarze — S. Kijamow, G. Abdułło. Rozwija się krytyka lit. i literaturoznawstwo; od 1934 działa Związek Pisarzy Tadżykistanu.