Polska. Gospodarka. Bilans płatniczy
 
Encyklopedia PWN
Polska. Gospodarka. Bilans płatniczy.
Bilans płatniczy jest formą zbiorczej informacji o obrotach handl. i kapitałowych z zagranicą. W uproszczeniu obejmuje on bilans obrotów bieżących (wymiana towarowa, usługi, odsetki, transfery) i bilans obrotów kapitałowych (kredyty, inwestycje). Od odzyskania niepodległości 1918 bilans płatniczy Polski cechuje brak zrównoważenia, charakterystyczny dla krajów słabo rozwiniętych, np. 1927–29 saldo obrotów bieżących było ujemne i wynosiło kolejno –730 mln zł, –1104 mln zł, –600 mln zł. W tym samym czasie saldo obrotów kapitałowych było dodatnie (odpowiednio): 505 mln zł, 1110 mln zł, 594 mln zł. Dzięki równoważeniu obrotów bieżących nadwyżką obrotów kapitałowych saldo bilansu płatniczego w tych latach było bliskie zera (–225 mln zł, 6 mln zł, –6 mln zł). Wielki kryzys 1929 (w Polsce zakończył się 1935) spowodował odwrócenie tych tendencji. Z Polski na masową skalę odpłynął kapitał (łącznie 2570 mln zł uchwyconych przez służby statyst., w rzeczywistości była to kwota większa). Wobec konieczności spłaty zadłużenia rósł eksport towarów (gł. dzięki dumpingowi); 1931 nadwyżka obrotów bieżących wynosiła 411 mln zł. Po okresie wielkiego kryzysu nadal utrzymywała się niekorzystna tendencja odpływu kapitału (rząd pol. jako jedyny w Europie oprócz Francji nie wprowadził ograniczeń dewizowych), zmalało zaś dodatnie saldo na rachunku obrotów bieżących. Mimo wzrostu obrotów 1937 na rachunku obrotów bieżących wystąpił deficyt (–58 mln zł), który pogłębił się jeszcze 1938 (–115 mln zł). Po II wojnie świat., w okresie gospodarki socjalist., zmieniły się kierunki wymiany towarowej; gł. partnerami handl. stały się ZSRR i kraje RWPG. Oficjalne dane dotyczące tej wymiany podawano na podstawie cen i in. składników ustalanych arbitralnie, toteż uzyskanie ścisłego obrazu wymaga studiów. W obrotach z krajami kapitalist. aż do 1970 rządy Polski starały się utrzymywać zrównoważony bilans płatniczy. Sytuacja uległa zasadniczej zmianie w latach 70., kiedy Polska pod rządami E. Gierka i jego ekipy zaciągnęła długi, których rozmiary były zbyt wielkie w porównaniu do możliwości ich spłaty. W okresie transformacji systemowej bilans płatniczy Polski jest w dużym stopniu uzależniony od sytuacji zaistniałej w przeszłości, gł. od konieczności spłaty zaciągniętych wtedy zobowiązań. W 1990 saldo obrotów bieżących bilansu płatniczego było dodatnie (0,7 mld dol. USA), gł. w wyniku wysokiego dodatniego salda płatności towarowych (2,2 mld dol. USA); od 1991 występują trudności z jego zrównoważeniem; deficyt 1991 przekroczył 1,3 mld dol. USA (o 50% wzrosły płatności z tytułu importu, a tylko o ok. 17% wpływy z eksportu w porównaniu z 1990); 1992 deficyt w obrotach bieżących bilansu płatniczego zmniejszył się do 269 mln dol. USA, mimo pogłębiającego się ujemnego salda odsetek od wierzytelności zagr. (z 2,8 mld dol. w 1991 do 4,1 mld dol. USA); poprawa nastąpiła wskutek wyższej dynamiki wpływów z eksportu niż płatności za import (dodatnie saldo w wys. 512 mln dol. USA), zwiększeniu dodatniego salda usług z 236 mln dol. USA (1991) do 344 mln dol. i transferów z 1,2 mld dol. USA do 2,9 mld dol. USA (efekt umowy z Klubem Paryskim). Szczególnie duży deficyt w bilansie obrotów bieżących wystąpił 1993, gł. wskutek ujemnego salda obrotów towarowych (–2,3 mld dol. USA) i salda odsetek (–3,5 mld dol. USA), których nie mogło zrównoważyć wysokie dodatnie saldo transferów (3 mld dol. USA) oraz zwiększające się dodatnie salda usług i dochodów majątkowych. W 1994 nastąpiło znaczne (do –944 mld dol. USA) zmniejszenie deficytu w obrotach bieżących bilansu płatniczego, co było związane gł. z poprawą sytuacji w handlu zagranicznym; 2010 deficyt wynosił 13,5 mld euro. Zwiększają się rezerwy walutowe brutto (1992 o 465 mln dol. USA do 4 mld dol., 1994 do 6 mld dol. USA, 1999 do 25 mld dol. USA).
Bibliografia
T. LIJEWSKI Geografia transportu, Warszawa 1986;
J. REGULSKI Rozwój miast w Polsce, Warszawa 1980;
S. LESZCZYCKI, R. DOMAŃSKI Geografia Polski — społeczno-ekonomiczna, Warszawa 1992;
Miasta w Polsce, Warszawa 1994;
Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, Warszawa 1992, 1993, 1994;
Historia Polski w liczbach. Ludność. Terytorium, Warszawa 1994.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia