Mahomet
 
Encyklopedia PWN
Mahomet, Muhammad Ibn Abd Allah, Muḥammad Ibn ‘Abd Allāh, ur. ok. 570, Mekka, zm. 8 VI 632, Medyna,
założyciel islamu, twórca kalifatu arabsko-muzułmańskiego.
Kalendarium
Urodził się ok. 570 w Mekce. Według doktryny islamu Mahomet jest ostatnim prorokiem (chatam an-nabijjin ‘pieczęć proroków’) jedynego Boga (arabski Allah), a jego misja jest odnowieniem i kontynuacją przesłania przynoszonego przez wieki przez innych Bożych wysłanników — proroków Starego Testamentu i Jezusa Chrystusa (arabski Isa). Podstawowymi źródłami informacji o życiu Mahometa są Koran i sunna oraz przekazy historyczne, przede wszystkim Sirat Rasul Allah [‘żywot posłańca boga’] Ibn Ishaka (zm. 767), zachowany w późniejszej redakcji Ibn Hiszama (zm. 834), a także kroniki Al-Wakidiego (zm. 822) i At-Tabariego (zm. 923). M. wywodził się z kurajszyckiego rodu Haszymidów, kontrolującego handel i obsługującego świątynię Al-Kaba w Mekce, która już przed islamem (dżahilijja) była religijnym centrum Arabów. Życie Mahometa dzieli się zasadniczo na 2 etapy: przed objawieniem Koranu (do 610) i po jego objawieniu; ten drugi z kolei dzieli się na okres mekkański (610–622) i medyński (622–632).
Życie rodzinne
O życiu Mahometa przed 610 niewiele wiadomo, a dostępne nam wiadomości mają niejednokrotnie charakter na wpół legendarny. Ojciec Mahometa, Abd Allah, zmarł jeszcze przed narodzeniem się syna, a w wieku 6 lat Mahomet stracił matkę (Amina) i był wychowywany najpierw przez dziadka Abd al-Muttaliba, a po jego śmierci przez stryja, Abu Taliba, ojca Alego. Przez pierwszą część życia zajmował się pasterstwem i pracował jako przewodnik karawan do Syrii, gdzie prawdopodobnie zapoznał się z elementami doktryny chrześcijańskiej. Podczas jednej z podróży syryjski mnich Bahira, utożsamiany ze św. Sergiuszem, miał przepowiedzieć proroczą misję Mahometa W wieku 25 lat poślubił starszą od siebie o 15 lat bogatą, zajmującą się handlem wdowę Chadidżę, z którą miał kilkoro dzieci — przeżyła tylko córka Fatima (odegrała ważną rolę w późniejszych dziejach islamu); po śmierci Chadidży Mahomet poślubił jeszcze 8 kobiet, w większości były to małżeństwa o znaczeniu politycznym. Około 610, podczas rozmyślań w jaskini Hira k. Mekki, Mahomet otrzymał za pośrednictwem anioła Gabriela (arabskie Dżibril, Dżabra’il) pierwsze objawienie Koranu (wersety 1–5 sury 96).
Okres mekkański
W pierwszym okresie głoszenia nowej wiary Mahomet przekazywał głównie zasady doktrynalne islamu oraz wizje eschatologiczne: opisy nieba, piekła oraz Sądu Ostatecznego i końca świata. Nowa religia znalazła początkowo niewielu wyznawców wśród mieszkańców Mekki, a zwolennicy Mahometa i on sam stali się ofiarami prześladowań. Efektem tego była ok. 615 pierwsza emigracja kilkudziesięcioosobowej grupy muzułmanów do chrześcijańskiej Etiopii. Około 620 Mahometowi udało się zawrzeć przymierze z mieszkańcami Jasribu, gdzie istniała znaczna kolonia żydowska. Do tego miasta Mahomet wraz z grupą swoich zwolenników udał się 622 (tzw. hidżra). Rok ten stał się później początkiem nowej rachuby czasu przyjętej przez muzułmanów, a miasto zmieniło nazwę na Madinat an-Nabi [‘miasto proroka’] (Medyna). Jeszcze przed emigracją Mahomet odbył tzw. Podróż Nocną z Mekki do Jerozolimy i stamtąd do nieba, gdzie zgodnie z tradycją odbył rozmowę z Bogiem, w której czasie został ustalony m.in. rytuał muzułmańskiej modlitwy. Z okresem mekkańskim wiąże się także sprawa tzw. szatańskich wersetów, tj. wersetów, które znajdowały się pierwotnie po 20 wersecie sury 55, a później zostały usunięte — ich treść, wskazująca na uznanie przez Mahometa niektórych bóstw staroarabskich, została uznana za „podszept szatana” i usunięta z tekstu koranicznego.
Okres medyński
W Medynie, która stała się jego stolicą, Mahomet przystąpił do organizowania nowej gminy i w konsekwencji państwa wyznaniowego, którego został przywódcą. Obecność w Medynie kolonii żydowskiej sprawiła, że tamtejsze plemiona arabskie znały już ideę jedynobóstwa, co ułatwiło im przyjęcie nowej wiary. Objawienia okresu medyńskiego zawierają przede wszystkim przepisy prawa, które stały się oprócz sunny podstawą prawa muzułmańskiego. W tym czasie Mahomet określił także zasady dotyczące organizacji społeczności muzułmańskiej, zw. Konstytucją medyńską, są w niej zawarte m.in. zasady współżycia między muzułmanami a wyznawcami innych religii monoteistycznych. W okresie medyńskim Mahomet prowadził regularne walki z mekkańczykami. Pierwsza zwycięska bitwa muzułmanów z wojskami Mekki pod dowództwem Abu Sufjana odbyła się 624 pod Badrem, następna, tym razem przegrana, rozegrała się pod Uhudem w rok później. Jej efektem było m.in. wygnanie z Medyny żydowskiego plemienia Banu an-Nazir. W 627 muzułmanie wytępili żydowskie plemię Banu Kurajza, podejrzane o zdradę muzułmanów podczas oblężenia Medyny przez mekkańczyków, zw. Bitwą Rowu (Al-Chandak). W 628 Mahomet odbył pierwszą pielgrzymkę do Mekki, a po drodze podpisał z Mekką w miejscowości Al-Hudajbijja traktat, na mocy którego muzułmanie uzyskali swobodę odbywania pielgrzymki do Al-Kaby.
Najważniejsze pielgrzymki do Mekki
W 630 Mahomet ponownie wyruszył do Mekki, gdzie w Al-Kabie zniszczył znajdujące się tam posągi bóstw staroarabskich — było to ostateczne zwycięstwo Mahometa nad Kurajszytami. Ostatnie lata swojego życia poświęcił walce z politeistycznymi plemionami arabskimi. W 631 Mahomet podbił żydowskie oazy Chajbar i Fadak (ob. Al-Hait), a także pokonał plemiona arabskie w bitwie pod Hunajnem; w tym samym roku (zw. sanat al-wufud ‘rok delegacji’) przybyli do Mahometa przedstawiciele licznych plemion z Nadżdu i Al-Hidżazu, aby mu się poddać i przyjąć islam. W efekcie tych wydarzeń Półwyspep Arabski został ostatecznie zjednoczony pod sztandarem nowej religii. W tym czasie rozpoczęły się także pierwsze wypady muzułmanów na sąsiednie tereny, które zaowocowały w nadchodzących dziesięcioleciach zmasowaną ekspansją arabsko-muzułmańską na tereny Bliskiego Wschodu i północnej Afryki. W 632, na krótko przed śmiercią, Mahomet odbył swą ostatnią pielgrzymkę do Mekki, zw. pielgrzymką pożegnalną, ustanawiając w ten sposób kształt hadżdżu. Mahomet zmarł niespodziewanie 8 VI 632 w Medynie, nie pozostawiając żadnych wskazówek co do następstwa po sobie, spowodowało to spór o inwestyturę, a nieco później rozłam w łonie wspólnoty muzułmańskiej na szyitów i sunnitów.
Cześć Mahometa
Pomimo iż islam nie uznaje kultu świętych, Mahomet jest szczególnie czczony przez muzułmanów, co znajduje swe odbicie głównie w różnych formach islamu ludowego, zwłaszcza podczas święta Urodzin Proroka (Id al-Maulid an-Nabawi, obchodzone przez sunnitów 12 rabi al-awwal, 3. miesiąca kalendarza muzułmańskiego, a przez szyitów — 17 rabi al-awwal). Wyrazem, a być może jednym z powodów tej czci jest nakaz naśladowania życia Proroka (imitatio Muhammadi) przez wszystkich wyznawców islamu. Oprócz nie całkiem ortodoksyjnych form oddawania czci prorokowi islamu istnieją też inne dozwolone, a nawet zalecane przez prawo muzułmańskie, jak odwiedzanie jego grobu w Medynie, co stanowi ostatni, nadobowiązkowy element hadżdżu. Analogicznie do „najpiękniejszych imion Boga” istnieje w islamie 99 opracowanych w późnym średniowieczu „szlachetnych imion” (al-asma asz-szarifa) Mahometa, których liczba z czasem rozrosła się do 201.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Mahomet rozmyślający na górze Al-Hira, miniatura z Siyer-i Nebī (Życie Mahometa), Stambuł, 1595 — Biblioteka Muzeum Topkapı, Stambuł fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Podróż Nocna Mahometa, perska miniatura przypisywana sułtanowi Mohammadowi z Chamse Nezamiego, Tebriz, 1539–43 — British Library, Londyn fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Mahomet aprobuje małżeństwo Fatimy i Alego, turecka miniatura z Siyer-i Nebī (Życie Mahometa) — İslam Eserleri Müzesi, Stambuł fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Anioł Gabriel objawia prorokowi Mahometowi męstwo i odwagę Alego, perska miniatura z Chawar-name Ibn Hasama, Sziraz, ok. 1480 — Muzeum Sztuki Dekoracyjnej, Teheran fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Żywot Proroka, miniatura przedstawiająca Mahometa, Abu Bakra i Alego jadących do Mekki, XVI w.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Mahomet i Ali usuwają rzeźby bożków z Al-Kaby, perska miniatura, XVI w. fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Medyna, Wielki Meczet, miniatura arabskafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Mahomet, miniatura mogolska fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Miradż al-. Nocna podróż do nieba Proroka Mahometa, turecka miniatura z Züdbetü't Tevârih — Islam Eserleri Müzeşi, Stambułfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia