nowy międzynarodowy ład ekonomiczny (NMŁE),
koncepcja przebudowy stosunków międzynarodowych, zgłoszona 1974 przez kraje rozwijające się na VI Specjalnej Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ;
nowy międzynarodowy ład ekonomiczny
Encyklopedia PWN
opracowana teoretycznie przez zespół pod kierunkiem naukowym J. Tinbergena, który zaproponował przyjęcie koncepcji suwerenności funkcjonalnej, przeciwstawionej obowiązującej obecnie suwerenności terytorialnej; suwerenność funkcjonalna zakłada przeplatanie się na jednym terytorium jurysdykcji narodowych oraz międzynarodowych, której byłoby podporządkowane wspólne dziedzictwo ludzkości. Istniejącą 1970 rozpiętość dochodów między najbogatszymi a najbiedniejszymi regionami świata, wyrażającą się stosunkiem 13:1, autorzy uznali za nie do przyjęcia: „ze względów humanitarnych i z powodu niebezpieczeństwa zachwiania równowagi politycznej”; za celowe uznali zmniejszenie tej dysproporcji 2012 do wielkości 13:4. Wymagałoby to utrzymania 1970–2012 średniej 5-procentowej stopy wzrostu dochodu narodowego w krajach rozwijających się (1,75% w krajach rozwiniętych) oraz wzrostu produkcji żywności o 3,1% rocznie.
Autorzy przedstawili propozycje zmian w najważniejszych dziedzinach w 2 okresach: średnim (1976–85) i długim (do 2000). Ważniejsze z nich, dotyczące średniego okresu, to: 1) transfer zasobów na szczególnie dogodnych warunkach z krajów rozwiniętych do krajów o dochodzie narodowym na głowę mieszkańca poniżej 200 dolarów USA, w wysokości 0,7% produktu narodowego (GNP) do 1980, a później do wysokości 1%; 2) gromadzenie zapasów żywności w celu przeciwdziałania klęskom głodu; 3) zrealizowanie zintegrowanego programu surowcowego (ustabilizowanie chwiejnych zapasów za pomocą wspólnego funduszu interwencyjnego); 4) otwarcie rynków krajów rozwiniętych dla towarów eksportowanych przez kraje rozwijające się; 5) opracowanie kodeksu postępowania korporacji międzynarodowych; 6) skierowanie wydatków zbrojeniowych supermocarstw na fundusz rozwoju; 7) demokratyzacja Rady Bezpieczeństwa i wzmocnienie sił zbrojnych ONZ. Ważniejsze propozycje dotyczące długiego okresu: 1) ustalenie jednostki rezerw międzynarodowych, która byłaby wspólnym miernikiem dla kursów walut oraz środkiem rozliczeń rezerw przez państwowe władze monetarne; 2) ustalenie pożądanych metod regulowania kursów walut; 3) stworzenie regionalnych unii walutowych; 4) powołanie światowego ministra skarbu, którego zasoby pochodziłyby z podatków międzynarodowych, zadaniem zaś byłoby zlikwidowanie nędzy; 5) prowadzenie polityki pełnego zatrudnienia przez wszystkie rządy; 6) wprowadzenie obowiązkowego arbitrażu w stosunkach handlowych; 7) powołanie światowego zarządu rozwoju technicznego, dysponującego własnym bankiem. Autorzy uznali, że propozycje te powinny być negocjowane przy zachowaniu następujących priorytetów: wykonalności z politycznego punktu widzenia, spodziewanych korzyści netto, szybkich rezultatów. Skuteczne prowadzenie tych negocjacji wymagałoby uzgodnienia tekstu ramowego traktatu o utworzeniu NMŁE.
Teoretyczne propozycje tej koncepcji odpowiadały postulatom wysuwanym na forum ONZ przez kraje rozwijające się. W ich działalności można wyróżnić 2 etapy; 1973–75, gdy przeforsowały uchwalenie podstawowych dokumentów dotyczących NMŁE oraz próbowały wypracować jednolitą politykę wobec związanych z nim zagadnień: wysunięcie koncepcji NMŁE (IV Konferencja Szefów Państw i Rządów Niezaangażowanych, Algier 1973), uchwalenie Deklaracji o ustanowieniu NMŁE i Programu działania na rzecz ustanowienia NMŁE (VI Specjalna Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, 1974), uchwalenie Karty ekonomicznej praw i obowiązków państw (XXIX Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, 1974), wysunięcie postulatu o zwiększeniu udziału krajów rozwijających się w produkcji przemysłowej świata do 25% w 2000 r. (II Generalna Konferencja UNIDO, Lima 1975); drugi etap zapoczątkowało podjęcie negocjacji Północ–Południe (XII 1975, Paryż); koncentrowały się one na rozwiązywaniu raczej bieżących niż strategicznych problemów i dotyczyły głównie zintegrowanego programu surowcowego oraz deficytów płatniczych krajów rozwijających się. Mimo licznych konferencji i spotkań nie osiągnięto porozumienia w żadnej z podstawowych kwestii.
Koncepcja NMŁE, postulując zwiększenie ingerencji państw i organizacji międzynarodowych w procesy gospodarcze, była bliska keynesizmowi, a w warstwie politycznej — socjaldemokracji. W latach 80. wobec sukcesów gospodarczych krajów nowo uprzemysłowionych, zwłaszcza „azjatyckich tygrysów”, dojścia do władzy prawicy w krajach wysoko rozwiniętych (reaganomika, thatcheryzm), NMŁE przestał budzić powszechne zainteresowanie. Procesy globalizacji gospodarki, zwłaszcza w latach 90., oraz zamach terrorystyczny na World Trade Center w Nowym Jorku (11 IX 2001), pokazały w zupełnie nowym świetle aktualność problemów leżących u podstaw koncepcji NMŁE — narastających nierówności między krajami zacofanymi a krajami wysoko rozwiniętymi.
Sławomir Sztaba
