nō
Encyklopedia PWN
W pełni ukształtował się na przeł. XIV i XV w., mając u podstaw różne formy widowiskowe od końca VI do XII w. Jego twórcami byli aktorzy — Kannami i jego syn Zeami; nad ich działalnością sprawowali patronat shōgunowie Ashikaga Yoshimitsu i Ashikaga Yoshimochi; teatr ten był wówczas (do XVIII w.) jedną z ulubionych form rozrywki samurajów. Dynamiczny rozwój nō został przerwany w XVII w. wraz z pojawieniem się mieszczańskiego teatru kabuki. Na przeł. XIX i XX w. podejmowano próby (nieudane) jego modernizacji; do połowy lat 50. nie wzbudzał zainteresowania; do przywrócenia jego świetności przyczynili się twórcy teatr. współpracujący z badaczami m.in. pism Zeamiego, a po gościnnych występach za granicą (pierwsze 1956 w Wenecji, później m.in. w Polsce: 1980, 1988 i 1994) oryginalna forma artyst. nō zdobyła uznanie środowisk twórczych także poza Japonią.
Scena teatru nō (nō-butai), przysłonięta dachem wspartym na kolumnach, składa się z kilku elementów; wznosi się ok. 1 m ponad poziom widowni, od której oddziela ją pasmo drobnego żwiru (shirasu). Scena gł. (hon-butai) jest podstawowym miejscem gry. Z jej lewej strony odchodzi pomost (hashigakari), wzdłuż pomostu rosną 3 małe sosny (matsu); prowadzi on do pomieszczenia (kagami-no ma ‘sala lustrzana’), gdzie gł. aktor zakłada maskę. Z prawej strony sceny gł. znajduje się przestrzeń przeznaczona dla chóru (jiutai). Na froncie sceny gł., po środku, znajdują się kilkustopniowe schodki (kizahashi), obecnie nie używane. Do sceny gł. przylega scena tylna (ato-za) — miejsce dla muzyków grających na flecie i kilku bębnach; od tyłu zamyka ją drewniana ściana (kagami-ita) z namalowaną sosną (symbol długowieczności). Dekoracje i rekwizyty (często np. wachlarz) są wykorzystywane bardzo oszczędnie.
Aktorzy poruszają się po pustej scenie; występuje aktor gł. (shite) i drugoplanowy (waki), niekiedy towarzyszą im pomocnicy (tsure — jeden lub dwóch). Typ przedstawianej postaci (nie zaś jej cechy indywidualne) określają bogato zdobione, kolorowe kostiumy oraz peruki. Współcześnie różne style gry w teatrze nō prezentują przedstawiciele 5 rodów — szkół aktorskich: Kanze, Kongō, Komparu, Hōshō i Kita. Pełne przedstawienie pokazuje: 5 dramatów nō (yōkyoku), pomiędzy którymi są wystawiane 4 farsy (kyōgen).
Estera Żeromska
