związki nitrowe

związki nitrowe, nitrozwiązki,

związki org. o cząsteczkach, które zawierają grupę nitrową –NO₂;

grupa ta może być związaną z atomem węgla — (tzw. C-nitrozwiązki o wzorze ogólnym R–NO₂, gdzie R — alkil, aryl), lub azotu (tzw. N-nitrozwiązki, pochodne amin lub amidów o wzorach ogólnych:

lub , gdzie R′ — alkil, aryl lub wodór).

Istnieją związki mono- i polinitrowe; otrzymuje się je przez nitrowanie węglowodorów lub ich pochodnych; łatwo ulegają redukcji do amin. Związki nitrowe alifatyczne są bezb. cieczami (np. nitrometan CH₃NO₂) lub (wyższe) ciałami stałymi o charakterystycznej woni, nierozpuszczalne w wodzie, rozpuszczalne w rozpuszczalnikach org.; dość aktywne chemicznie; I- i II-rzędowe związki nitrowe mogą występować w formie kwasowej (aci) zdolnej do tworzenia soli; alifatyczne związki nitrowe są stosowane gł. jako rozpuszczalniki, półprodukty do otrzymywania tworzyw sztucznych, leków oraz jako rakietowe materiały pędne. Związki nitrowe aromatyczne są cieczami (np. nitrobenzen) lub ciałami stałymi, najczęściej o barwie żółtej, zapachu gorzkich migdałów, nierozpuszczalne w wodzie; stosowane gł. w produkcji barwników, leków, środków ochrony roślin. Aromatyczne związki polinitrowe (np. trotyl) i N-nitrozwiązki (np. oktogen, tetryl) są stosowane jako materiały wybuchowe; ważne znaczenie mają nitrowe związki aromatyczne zawierające także inne podstawniki (np. nitrofenole, nitroanilina, nitrotolueny). Związki nitrowe są prawie nie spotykane w przyrodzie, wiele z nich, np. nitrobenzen, odznacza się dużą toksycznością i właściwościami rakotwórczymi. Do z.n. nie należy ani nitrogliceryna, ani nitroceluloza, które są estrami kwasu azotowego.