zabezpieczenie społeczne
 
Encyklopedia PWN
zabezpieczenie społeczne,
system świadczeń pieniężnych i rzeczowych;
mają na celu zagwarantowanie zaspokojenia podstawowych potrzeb wszystkim członkom danego społeczeństwa. W węższym znaczeniu jest to prewencja i łagodzenie skutków ubóstwa; w szerszym — całokształt środków i działań, za pomocą których państwo stara się zabezpieczyć obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem i — dzięki systemowi świadczeń — zagwarantować im minimum egzystencji. Tak pojmowane zabezpieczenie społeczne oznacza zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego i ochronę przed różnymi rodzajami ryzyka socjalnego, jak: niezdolność do pracy ze względów zdrowotnych, utrata pracy, macierzyństwo, starość, zgon żywiciela rodziny. Zabezpieczenie społeczne obejmuje różne rodzaje ubezpieczenia społecznego (niekiedy także ubezpieczenia osobowe i majątkowe), świadczenia o charakterze zaopatrzeniowym, pomoc społeczną i in. rodzaje świadczeń socjalnych, np. pomoc stypendialną czy statutowe zasiłki związków zawodowych. Modelowo można wyodrębnić 3 techniki zabezpieczenia społecznego: ubezpieczeniową, zaopatrzeniową i opiekuńczą. Świadczenia udzielane wg techniki ubezpieczeniowej mają charakter roszczeniowy (obligatoryjny), a warunkiem ich otrzymania jest opłacanie składek, które tworzą fundusz ubezpieczeniowy; wysokość świadczeń jest zróżnicowana zależnie od wysokości opłacanych składek, a warunki ich przyznania są określone ustawowo. Technika zaopatrzeniowa ma również charakter roszczeniowy, ale nie obligatoryjny, bo prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy; świadczenia te są finansowane z funduszy publicznych (podatków), a ich wysokość i warunki udzielenia są także określone ustawowo; z zasady przysługują wszystkim obywatelom danego kraju należącym do określonej grupy społecznej, np. ludziom starym, inwalidom, rodzinom z dziećmi. Świadczenia o charakterze ubezpieczeniowym i zaopatrzeniowym to: emerytury, renty inwalidzkie i rodzinne oraz zasiłki: dla bezrobotnych, chorobowe, pogrzebowe, macierzyńskie, porodowe, wychowawcze, rodzinne, opiekuńcze, alimentacyjne. Świadczenia zdrowotne w niektórych krajach mają charakter ubezpieczeniowy, w in., w tym w Polsce — zaopatrzeniowy. Świadczenia udzielane wg techniki opiekuńczej (pomoc społeczna) mają charakter uznaniowy i są przyznawane indywidualnie z funduszów publicznych (centralnych i lokalnych), po zbadaniu warunków życia osoby o nie wnioskującej. W stosowanych na świecie systemach zabezpieczeń społecznych wykorzystuje się, choć w różnych proporcjach, wszystkie 3 techniki.
Po II wojnie światowej nastąpiło upowszechnienie, a zarazem zarysowała się tendencja do ujednolicania zakresu świadczeń zabezpieczenia społecznego w różnych krajach, np. świadczenia emerytalno-rentowe w latach 40. XX w. obowiązywały w 44 krajach, a pod koniec lat 80. już w ok. 140. Całokształt działań zmierzających do ochrony socjalnej ma odzwierciedlenie w wielu aktach prawnych o charakterze międzynarodowym, wśród których najważniejsze są konwencje MOP: nr 67 z 1944 dotycząca zagwarantowania środków utrzymania w razie zaistnienia różnych typowych rodzajów ryzyka socjalnego, nr 102 z 1952 o minimalnych normach zabezpieczeń społecznych, nr 121 z 1964 o świadczeniach w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych, nr 128 z 1967 o świadczeniach na wypadek inwalidztwa, na starość i w razie zgonu żywiciela rodziny, nr 130 z 1969 o pomocy leczniczej i zasiłkach chorobowych. Innym ważnym międzynarodowym aktem prawnym dotyczącym zabezpieczeń społecznych jest Europejska Karta Socjalna z 1961, znowelizowana 1988 i uzupełniona 1991.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia