polityka społeczna

polityka społeczna, polityka socjalna:

1) Działalność państwa i in. organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludzi oraz stosunków społecznych, mająca na celu m.in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu, zapewnienie ładu społecznego. Polityka społeczna jako dziedzina działalności państwa (państwowa polityka społeczna) może być realizowana przez różne polityki szczegółowe, np. politykę zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia, zatrudnienia, oświatowa, ochrony pracy, rodzinną, mieszkaniową, kulturalna (upowszechnianie kultury), walki z patologiami społecznymi. W zależności od dominującej w danym kraju ideologii (doktryny społecznej) polityka społeczna jest realizowana w zróżnicowanym zakresie i wg różnych modeli, np. modelu społecznej gospodarki rynkowej, państwa opiekuńczego (państwo dobrobytu, ang. welfare state), państwa pozytywnego (model związany z doktryną liberalną i neokonserwatywną, wg których państwo nie powinno zajmować się bezpośrednio polityką społeczną, ale tworzyć jednostkom, stowarzyszeniom i gminom warunki do zaspokajania potrzeb w tej sferze).
Początki polityki społecznej zazwyczaj wiąże się z ustawodawstwem społecznym wprowadzonym w latach 80. XIX w. głównie w Prusach, Wielkiej Brytanii, Francji i Szwajcarii. Motywy i uzasadnienia działalności państwa w dziedzinie polityki społecznej były i są rozmaite: humanitaryzm i dążenie do postępu społecznego, przeciwdziałanie rewolucji, ochrona demokracji, wspieranie rozwoju gospodarczego przez kreowanie kapitału społecznego itp. Główną jednak przesłanką aktywności państwa była kumulacja kwestii społecznych w rezultacie procesów industrializacji i urbanizacji. W opracowaniach historycznych genezę i ewolucję polityki społecznej przedstawia się za pomocą różnych periodyzacji, wyróżniając przykładowo: etap eksperymentów (od lat 70. i 80. XIX w. do lat 30. XX w.), etap konsolidacji (lata 30. i 40. XX w.), etap ekspansji i budowy państwa dobrobytu (lata 50.–70. XX w.). W okresie ekspansji zakres przedmiotowy polityki społecznej ulegał rozszerzeniu o nowe dziedziny, np. programy edukacyjne, ochrony zdrowia, budownictwa mieszkaniowego, a zakres podmiotowy obejmował coraz szersze kręgi społeczeństwa.
Polityka społeczna w skali międzynarodowej jest realizowana głównie przez agendy ONZ, przede wszystkim przez Międzynarodową Organizację Pracy, a także Radę Europy i Unię Europejską. Współczesne standardy postępowania w obszarze polityki społecznej zostały sprecyzowane w licznych dokumentach przyjętych przez międzynarodowe społeczności, np. Europejska Karta Socjalna.

2) Dyscyplina naukowa zajmująca się prowadzeniem badań o charakterze diagnostycznym (obserwacja zjawisk i poszukiwanie prawidłowości), formułowaniem wskazań praktycznych i określaniem środków ich realizacji. W Polsce zaczęła się rozwijać w okresie 20-lecia międzywojennego dzięki działalności Instytutu Gospodarstwa Społecznego i Instytu Spraw Społecznych (1931–39) oraz skupionych wokół tych placówek uczonych (L. Krzywicki, S. Rychliński, E. Szturm de Sztrem, K. Krzeczkowski, L. Landau, W. Landau, K. Korniłowicz, E. Strzelecki). Po II wojnie światowej aż do 1957 nauka o polityce społecznej w Polsce praktycznie nie rozwijała się, głównie ze względów doktrynalnych. Uważano bowiem, iż wszystko, co mieści się w sferze działania polityki społecznej, jest i tak realizowane przez państwo w ramach jego planowej działalności na rzecz podniesienia materialnego i kulturalnego poziomu życia ludzi. Utrwaliło się przekonanie, że jedynym podmiotem polityki społecznej jest socjalistyczne państwo, co zwalniało społeczeństwo od troszczenia się o dobrobyt. W latach 60. zaczęto organizować katedry polityki społecznej, a głównie ośrodki badań i kształcenia w tym zakresie stały się SGPiS (obecnie SGH), UW oraz Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. W powojennej literaturze przedmiotu nie ma zgodności poglądów co do celów badawczych nauki o polityce społecznej. Można w niej wyodrębnić następujące nurty: socjalno-bytowy — koncentrujący się na poprawie warunków pracy i życia ludności, socjologiczno-strukturalny — zajmujący się problemami sterowania budową socjalistycznej struktury społecznej, społeczno-ekonomiczny — wiążący politykę społeczną z polityką gospodarczą, psychologiczno-społeczny — traktujący politykę społeczną jako działalność zmierzającą do zaspokojenia różnych potrzeb społeczeństwa, makrospołeczny — rozumiany jako świadome organizowanie postępu społecznego. W latach 90. znaczenie polityki społecznej jako jednej ze sfer działalności państwa zaczęło wzrastać i obecnie są kształtowane jej nowe zasady.
Polityką społeczną w Polsce zajmuje się wiele różnych instytucji naukowych: Komitet Nauk o Pracy i Polityki Społecznej PAN, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Główna Biblioteka Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, instytuty i katedry na uczelniach. Wydawane są czasopisma poświęcone tej problematyce, miesięczniki: „Polityka Społeczna”, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”, „Praca Socjalna”, „Rynek Pracy”, oraz seria: «Problemy Polityki Społecznej».

Bibliografia

Postęp i regres społeczny, red. J. Danecki, Warszawa 1991;

S. Golinowska Polityka społeczna. Koncepcje — instytucje — koszty, Warszawa 2000.

J. Auleytner Polityka społeczna czyli ujarzmienie chaosu socjalnego, Warszawa 2002

K. Głąbicka Europejska przestrzeń socjalna, Warszawa 2002.