wola

wola,

psychol., filoz. dyspozycja człowieka do świadomego i celowego regulowania swego postępowania, do podejmowania decyzji i wysiłków w celu realizacji zamierzonych działań, zachowań, postaw, a zaniechania innych, zwłaszcza jeżeli działania te są związane z przezwyciężeniem wewnętrznych lub zewnętrznych przeszkód.

Pojęcie woli i procesów wolicjonalnych było od starożytności przedmiotem rozważań licznych filozofów, którzy (zwłaszcza w ramach dociekań z dziedziny tzw. psychologii filoz., etyki i filozofii człowieka) próbowali wyodrębnić wolę jako mniej lub bardziej samodzielny składnik ludzkiej psychiki i rozwijali teorię trzech „władz umysłu”: rozumu (intelektu), uczuć i woli. W staroż. filozofii gr. wola była na ogół traktowana jako pewien aspekt aktywności umysłu, rozumu (np. „rozum praktyczny” Arystotelesa). Problematykę woli rozwijała szczególnie średniow. filozofia i teologia chrześc., która silnie akcentowała wolicjonalny składnik psychiki ludzkiej. Chrześcijańska doktryna o wolnej woli, jako władzy ludzkiej duszy, stała się punktem wyjścia kontrowersji teol. i filoz. występujących w ciągu wieków pod różnymi postaciami: od sporu św. Augustyna z Pelagiuszem (pelagianizm), poruszającego skomplikowaną problematykę wolnej woli człowieka, grzechu pierworodnego, łaski i predestynacji, poprzez kontrowersje okresu reformacji, aż do nowoż. polemik filoz. dotyczących problematyki wolności i konieczności oraz wolności i odpowiedzialności moralnej. Szczególną interpretację otrzymało pojęcie woli w woluntaryzmie, ujmującym wolę metafizycznie — jako gł. pierwiastek bytu. Tradycyjna psychologia do XX w. podtrzymywała na ogół przyjęty z filozofii podział psychiki ludzkiej na rozum (procesy poznawcze), uczucia (procesy emocjonalne) i wolę (procesy wolicjonalne) oraz usiłowała badać i opisywać akty woli. We współcz. psychologii nie wyróżnia się zjawisk wolicjonalnych jako odrębnych procesów psychicznych. Pojęcie woli, utrzymujące się w mowie pot., jest odrzucane przez większość psychologów, którzy zachowanie się człowieka rozpatrują przede wszystkim jako wynik złożonego układu mechanizmów motywacyjnych.