terpeny

terpeny,

węglowodory alifatyczne, zazwyczaj nienasycone węglowodory alicykliczne, których podstawowym elementem budowy jest izopren, C₅H₈, opisywane wzorem ogólnym (C₅H₈)_n, gdzie n > 2;

stanowią liczną grupę związków pochodzenia roślinnego; w przyrodzie występują też tlenowe pochodne zw. terpenoidami (alkohole, aldehydy, ketony, estry i nadtlenki). Rozróżnia się: monoterpeny, n = 2 (np. pinen); seskwiterpeny (półtoraterpeny), n = 3; diterpeny, n = 4 (do pochodnych tlenowych należy np. kwas abietynowy); sesterterpeny, n = 5; triterpeny, n = 6; tetraterpeny, n = 8 i politerpeny (np. kauczuk naturalny). Terpeny są związkami optycznie czynnymi; wskutek obecności wiązań podwójnych są bardzo reaktywne; na powietrzu łatwo utleniają się, zwłaszcza przy dostępie światła, ogrzewane łatwo izomeryzują, ulegają dysproporcjonowaniu i uwodornieniu do nasyconych analogów. T. wydziela się z surowców roślinnych (terpentyna, balsamy, żywice) przez destylację próżniową lub destylację z parą wodną, metodami chromatograficznymi i in.; wiele t. niespotykanych w przyrodzie otrzymano syntetycznie. T. i terpenoidy są wykorzystywane w produkcji wyrobów perfumeryjnych i kosmetycznych, aromatów spoż., farmaceutyków, rozpuszczalników, plastyfikatorów do tworzyw sztucznych, środków ochrony i regulatorów wzrostu roślin.