rozwój gospodarczy
 
Encyklopedia PWN
rozwój gospodarczy,
ekon. jakościowe i strukturalne zmiany w gospodarkach będące następstwem wzrostu gospodarczego.
Możliwy jest wzrost gospodarczy bez rozwoju, np. w niektórych krajach arabskich zwiększenie wydobycia ropy naftowej prowadzi do powstania nowych gałęzi przemysłu lub usług i nie powoduje zmian struktur społecznych; natomiast niemożliwy jest rozwój bez wzrostu gospodarczego. Rozwój gospodarczy przejawia się przez zmiany struktur społecznych i gospodarczych. Najważniejsze z nich dotyczą struktury tworzenia PKB i struktury zatrudnienia.
W literaturze ekonomicznej formułowano różne koncepcje periodyzacji rozwoju gospodarczego Przedstawiciel starszej historycznej szkoły w ekonomii — B. Hildebrand wyróżnił 3 stadia rozwoju, w zależności od dominującego rodzaju wymiany: barter, wymianę pieniężną (towarową) oraz wymianę opartą na kredycie. Inny przedstawiciel tej szkoły, F. List, wyróżnił 5 stadiów: 1) życie koczownicze; 2) życie pasterskie; 3) rolnictwo; 4) rolnictwo i przemysł; 5) rolnictwo, przemysł i handel. K. Marks stworzył teorię formacji społeczno-ekonomicznej, odpowiadających kolejnym fazom rozwoju społeczno-gospodarczego. Wyróżnił następujące formacje: wspólnota pierwotna, niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, komunizm. Sformułowana w XX w. teoria startu W. Rostowa przyjmuje, że gospodarki przechodzą przez 5 stadiów rozwoju: 1) społeczeństwa tradycyjnego, w którym zasoby są skoncentrowane w rolnictwie i nie występuje zjawisko mobilności społecznej; 2) przesłanek do startu, w którym część ludności społeczeństw tradycyjnych ponosi ryzyko działalności gospodarczej i inicjuje proces przemian; 3) startu, w którym przemiany społeczne i ekonomiczne ulegają gwałtownemu przyspieszeniu, a szybko postępujący proces uprzemysłowienia powoduje zmiany obyczajów i instytucji; 4) osiągania dojrzałości gospodarczej, w którym rośnie produkt narodowy brutto na głowę mieszkańca, a wzrost gospodarczy jest stymulowany przez dodatnie sprzężenie zwrotne; 5) masowej konsumpcji, w którym większość społeczeństwa osiąga wysoki standard życia. Uproszczoną periodyzację, często występującą w literaturze ekonomicznej stanowi podział społeczeństw na rolnicze (przedprzemysłowe), przemysłowe i postprzemysłowe.
Zróżnicowanie rozwoju we współczesnym świecie znajduje odzwierciedlenie w dzieleniu krajów na wysoko, średnio i słabo rozwinięte. W krajach słabo rozwiniętych przeważająca część ludności jest zatrudniona w rolnictwie, w krajach średnio rozwiniętych — w przemyśle, w krajach wysoko rozwiniętych — w usługach. Odpowiadają temu również różnice dochodu na głowę mieszkańca w każdej z tych grup. W krajach najwyżej rozwiniętych PKB na głowę mieszkańca sięga 40 tysięcy dolarów USA rocznie, w krajach średnio rozwiniętych, np. w Polsce, kilku tysięcy, w krajach słabo rozwiniętych kilkuset dolarów (w krajach najbiedniejszych wielkość ta oscyluje wokół 100 dolarów USA rocznie).
Jeszcze do niedawna rozwój gospodarczy powszechnie wiązano z ideą postępu i przypisywano mu jednoznacznie pozytywną wartość. Takie postawy wobec rozwoju gospodarczego występowały zarówno w literaturze marksistowskiej, jak i liberalnej. Od lat 70. XX w. coraz powszechniejszy staje się pogląd, iż nie należy wzrostowi przypisywać jednoznacznych ocen wartościujących, bowiem może on powodować zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Współcześnie, mimo ogromnych osiągnięć medycyny, obserwujemy narastanie chorób cywilizacyjnych w najwyżej rozwiniętych krajach. Jednocześnie występuje zjawisko pogłębiania się nierówności dochodów między krajami najwyżej i najniżej rozwiniętymi oraz w obrębie poszczególnych krajów. Postępuje zniszczenie środowiska naturalnego, zwłaszcza w krajach słabo rozwiniętych. Z tych obserwacji wyrosły postulatywne koncepcje rozwoju gospodarczego
Postulatywne ujęcia rozwoju gospodarczego wywodzą się z różnych kierunków spoza głównego nurtu ekonomii. Ruchy ekologiczne sformułowały koncepcje ekorozwoju i trwałego rozwoju, zwanego później rozwojem zrównoważonym. Pojęcia te ewoluowały wraz ze zmianami w ruchu ekologicznym. Ekorozwój to rozwój gospodarczy, nie naruszający w sposób nieodwracalny środowiska, w którym człowiek żyje. Zrównoważony rozwój oznacza rozwój gospodarczy, który mając na względzie zaspokajanie potrzeb obecnej generacji, nie ograniczy przyszłym pokoleniom możliwości zaspokojenia ich własnych potrzeb. W 1997 pojęcie zrównoważonego rozwoju zostało wprowadzone do Konstytucji RP, a w ustawie z 27 IV 2001 Prawo ochrony środowiska jest zdefiniowane jako taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnych, jak i przyszłych pokoleń. Katolicka nauka społeczna zaleca rozwój integralny i solidarny. Integralność rozwoju oznacza, że ma on obejmować wszystkie aspekty życia człowieka, nie tylko ekonomiczne, lecz również społeczne, kulturalne i duchowy. Solidarność rozwoju wymaga szerokiej międzynarodowej współpracy, otwierającej drogi awansu dla wszystkich społeczeństw. W ekonomicznej literaturze katolickiej występują pojęcia niedorozwoju i nadrozwoju. Główne symptomy niedorozwoju to analfabetyzm, niski poziom dochodów, kryzys mieszkaniowy, bezrobocie, zadłużenie zagraniczne. Nadrozwój polega na nadmiernym dostępie do dóbr, naruszeniu równowagi między „być” a „mieć” na korzyść „mieć”. Autorzy z kręgu katolickiej nauki społecznej uważają, że właśnie solidarność rozwoju pozwoliłaby przywrócić tę równowagę oraz wspomóc kraje i grupy społeczne dotknięte niedorozwojem. Według ekonomistów głównego nurtu ekonomii, czynnikami decydującymi o rozwoju gospodarczym są: kapitał ludzki, rzeczowy i finansowy, zasoby naturalne, technologia, czynniki kulturowe; czynniki te mogą, gdy występują w obfitości, stymulować rozwój gospodarczy lub, gdy wystąpi ich niedobór — być barierą rozwoju gospodarczego
Wskutek rozwoju nowej ekonomii instytucjonalnej coraz większą uwagę zwraca się na rolę instytucji w rozwoju gospodarczym. Brak odpowiednich instytucji, np. praw własności, pewności obrotu gospodarczego, jest coraz częściej postrzegany jako bariera rozwoju krajów słabo rozwiniętych. Z ogólnej teorii systemów wywodzi się traktowanie rozwoju gospodarczego jako gry w wyzwania i odpowiedzi. Jeżeli system znajduje zadowalające odpowiedzi na pojawiające się wyzwania, to rozwija się. Jeżeli nie udaje mu się znaleźć właściwych odpowiedzi — ginie. W rzeczywistych systemach społecznych grę tę prowadzą politycy i to oni ponoszą odpowiedzialność za rozwój lub jego brak.
Sławomir Sztaba
Bibliografia
W.W. ROSTOW The Stages of Economic Growth. A Non-Communist Manifesto, New York 1960 (Polityka i stadia wzrostu, wyd. na prawach rękopisu, t. 1–2, 1973).
Paweł VI Populorum progressio, Watykan 1967;
Jan Paweł II Sollicitudo rei socialis, Watykan 1987.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia