ogólna teoria systemów,
ekon. trudny do jednoznacznego zdefiniowania program badawczy,
ogólna teoria systemów
Encyklopedia PWN
we współczesnej postaci zapoczątkowany przez L. von Bertalanffy’ego, który nadał mu naukowy charakter w latach 30. XX w. Uogólnił on też wyniki badań nad systemową teorią organizmu i stworzył podstawy ogólnej teorii systemów Sformułował jej podstawowe stwierdzenie: „Istnieją modele, zasady i prawa mające zastosowanie do systemów ogólnych i ich podklas bez względu na konkretną postać, charakter elementów składowych i relacje, względnie „siły”, jakie między nimi występują”. Prace nad ogólną teorią systemów zmierzają do nadania jej matematycznej postaci, która umożliwiałaby sprawdzenie hipotez i ich analizę. Obecnie istnieje wiele matematycznych ujęć ogólnej teorii systemów.
Wkrótce po przedstawieniu przez von Bertalanffy’ego założeń ogólnej teorii systemów rozwinęły się inne nauki i teorie, których przedmiotem badań są również zjawiska o złożonej strukturze. Należą do nich: cybernetyka, teoria informacji, teoria grafów i teoria chaosu; von Bertalanffy twierdzi, że również one, w miarę rozwoju, będą się ujednolicać i w połączeniu z ogólną teorią systemów stworzą metateorię tłumaczącą wielość zjawisk przyrodniczych i społecznych. Współcześnie taka metateoria jeszcze nie istnieje. Poglądy dotyczące tego, czym jest ogólna teoria systemów, są rozbieżne. Uważa się ją za: formalną teorię, metodologię, sposób myślenia, sposób spojrzenia na świat, poszukiwanie optymalnego uproszczenia, metodykę nauczania, metajęzyk. Wielość przedstawionych określeń utrudnia jednoznaczną ocenę wkładu ogólnej teorii systemów do rozwoju nauki. Za jej osiągnięcia uważa się: nowe spojrzenie na świat, w którym poszczególne zjawiska rozpatruje się jako wzajemnie ze sobą powiązane, złożoność zaś stała się przedmiotem badań; wskazanie, że pewne pojęcia, zasady i metody nie zależą od specyficznego charakteru odnośnych zjawisk i dają się zastosować w rozmaitych dziedzinach nauki, techniki i sztuki; odkrycie nowych możliwości, zasad, paradygmatów i metod rozwoju nauk szczegółowych, w wyniku badań prowadzonych na poziomie ogólnym.
Z wielości określeń ogólnej teorii systemów wynika rozbieżność poglądów na sposób jej dalszego rozwoju. Von Bertalanffy wyraził pogląd, że w wyniku rozwoju rozbieżne współcześnie koncepcje „będą zmierzały ku dalszemu ujednoliceniu i ostatecznie ukształtuje się metateoria tłumacząca wielość zjawisk”; natomiast G.M. Weinberg opowiedział się za wielokierunkowym rozwojem ogólnej teorii systemów: „Miejmy nadzieję, że żaden system teorii systemów nie wyeliminuje pozostałych systemów — że żadne ujęcie nie zostanie wyniesione do rangi dogmatu, a żadna grupa do rangi kapłanów. Czy nie powinniśmy pozwolić, by kwitło sto kwiatów?”.
Sławomir Sztaba
