pałac

pałac

[łac.],

reprezentacyjna budowla mieszkalna pozbawiona cech obronnych;

od XIX w. pałacem nazywa się też okazałe gmachy rządowe i użyteczności publicznej; budowle typu pałacowego są znane od starożytności (Mezopotamia, Egipt, Kreta, Persja); w Grecji pałace pojawiły się w okresie hellenistycznym, w Rzymie wznoszono okazałe pałace cesarskie, m.in. na Palatynie (stąd nazwa łacińska palatium), ich elementy, m.in. aula, przejęte przez pałace okresu karolińskiego; w Polsce prostokątne kamienne budowle przedromańskie, tzw. palatia, powiązane z rotundami, były najpewniej pałacami książęcymi; gotyckie pałace o różnych formach, m.in. wieży mieszkalnej, występowały w obrębie zamków, we Włoszech wykształcił się od XIII w. pałac miejski; intensywny rozwój architektury pałacowej nastąpił w okresie renesansu, głównie we Włoszech (Wenecja, Florencja, Rzym); typ florenckiego renesansowego pałacu miejskiego (3-kondygnacyjna budowla z wewnętrznym czworobocznym dziedzińcem krużgankowym, o elewacjach bądź boniowanych, podzielonych gzymsami, bądź opilastrowanych), przyjął się w całej Europie; stopniowo fasady pałacu wzbogacano, różnicowała się też wysokość kondygnacji (tzw. piano nobile, piętro reprezentacyjne); poza miastem wznoszono letnie pałace podmiejskie (willa), niekiedy też większe pałace otaczano fortyfikacjami (tzw. palazzo in fortezza); rozkwit architektury pałacowej nastąpił w okresie baroku; we Francji wykształcił się typ pałacu entre cour et jardin [‘między dziedzińcem a ogrodem’], z korpusem głównym i skrzydłami, między którymi znajdował się dziedziniec honorowy (cour d’honneur), wnętrze miało układ amfiladowy, za pałacem rozciągał się ogród; pałace miejskie miały często korpus główny przylegający do ulicy; w Polsce charakterystyczne były pałace z alkierzami w narożach.

Warszawa, Łazienki Królewskie

Wersal, pałac (Francja)

Florencja, Palazzo Rucellai, ok. 1446-51

Split, Pałac Dioklecjana (Chorwacja)

Grabki Duże, Pałac Rupniewskich

Haga, pałac Noordeinde (Holandia)

Persepolis, ruiny pałacu Dariusza I Wielkiego

Wilanów, założenie pałacowo-ogrodowe

Warszawa, zespół pałacowo-parkowy w Wilanowie

Würzburg, rezydencja biskupia

Wersal, Wielki i Mały Trianon (Francja)

Wenecja, Pałac Dożów (Włochy)

Vaux-le-Vicomte, pałac (Francja)

Split, ruiny pałacu Dioklecjana (Chorwacja)

Castle Howard, rezydencja w pobliżu Yorku, 1. poł. XVIII w., wg proj. sir J. Vanbrugha (Wielka Brytania)

Rudki, pałac rodziny Fredrów w Beńkowej Wiszni

Puszkin, pałac, Sankt-Petersburg (Rosja)

Poczdam, Pałac Sanssouci (Niemcy)

Petersburg, Pałac Zimowy (Rosja)

Palladio Andrea, Pałac Chiericati, Vicenza (Włochy)

Brighton, Pawilon Królewski, 1815–23, wg proj. J. Nasha (Wielka Brytania)

Münster, pałac biskupi (Niemcy)

Bachczysaraj, Pałac Chanów, XV–XVIII w., Krym (Ukraina)

Londyn, Hampton Court

Londyn, Buckingham Palace (Wielka Brytania)