orzęski

orzęski, wymoczki, Ciliata (Ciliophora),

typ pierwotniaków;

ponad 8 tys. gat. (dł. 10–4500 µm, najczęściej 65–150 µm), których aparat jądr. składa się z 2 rodzajów jąder — mikronukleusa i makronukleusa (dualizm jądrowy); ciało orzęsek okrywa pellikula i liczne rzęski, u najprymitywniejszych ustawione w podłużnych, równoległych rzędach (kineta); u wyżej zorganizowanych nastąpiła specjalizacja orzęsienia na oralne (gębowe), uczestniczące w zdobywaniu pokarmu, i somatyczne, o funkcji lokomotorycznej; otwór gębowy (cytostom) leży na powierzchni ciała lub w zagłębieniu (perystom); w plazmie oprócz aparatu jądr. znajdują się wodniczki odżywcze i tętniące, mitochondria, włókienka kurczliwe; orzęski rozmnażają się przez podział poprzeczny lub pączkowanie, rozmnażanie płciowe w procesie koniugacji (2) lub autogamii; prowadzą wolny tryb życia, także formy osiadłe, symbionty (np. Entodiniomorphida żyjące w przedżołądkach przeżuwaczy) oraz pasożyty (np. szparkosz okrężnicy); mogą tworzyć cysty; zamieszkują morza, wody słodkie, wilgotne gleby i mchy. Cechy takie, jak liczba kinet oraz rozmieszczenie rzęsek są podstawą dawnej systematyki orzęsków (ob. drzewa filogenetyczne konstruuje się na podstawie porównania sekwencji nukleotydowych rDNA); ze względu na szybkie tempo podziału i unikatowy aparat jądr. są obiektem badań cytologicznych i genetycznych (np. Paramecium, Tetrahymena, Stylonychia, Stentor).