niwelacja

niwelacja

[fr. < łac.],

technika pomiarowa stosowana w geodezji, służąca do wyznaczania różnic wysokości punktów w terenie oraz wysokości punktów względem przyjętego układu (systemu) odniesienia.

W Polsce obowiązuje system wysokości normalnych Mołodeńskiego, w którym punktem odniesienia jest poziom Morza Bałtyckiego, ustalany na podstawie wskazań mareografu w Kronsztadzie.

W zależności od rodzaju stosowanych instrumentów i technik pomiarowych rozróżnia się n.: geom., trygonometryczną, hydrostatyczną, barometryczną, satelitarną, astr., astr.-grawimetryczną i in. W najczęściej stosowanej n. geometrycznej komplet podstawowych narzędzi niezbędnych do przeprowadzenia pomiaru stanowią: niwelator i para łat niwelacyjnych z naniesionym podziałem. N. geometryczna dzieli się na precyzyjną (bardziej dokładną) i techniczną. N. precyzyjna pozwala na wyznaczenie różnicy wysokości między punktami odległymi od siebie o 1 km z dokładnością większą niż 1 mm. N. precyzyjną stosuje się m.in. do zakładania podstawowej osnowy wysokościowej I i II klasy (niwelacyjna sieć), wyznaczania ruchów skorupy ziemskiej, badania pionowych odkształceń obiektów inżynierskich. N. techniczną stosuje się m.in. do pomiaru osnów niwelacyjnych niższych klas oraz w pracach geodezyjnie wymagających wyznaczania wysokości i różnic wysokości. N. trygonometryczna polega na wyznaczeniu różnicy wysokości na podstawie kąta pionowego, zmierzonego za pomocą teodolitu, oraz odległości, zmierzonej za pomocą dalmierza elektromagnetycznego. W n. hydrostatycznej wykorzystuje się zasadę naczyń połączonych (stałość poziomu cieczy); metodę tę stosuje się do pomiaru różnic wysokości punktów znajdujących się od siebie w odległości od kilku cm do kilkudziesięciu km; jest dokładna, ale pracochłonna i dlatego rzadko stosowana. N. barometryczna (mało dokładna) opiera się na wykorzystaniu zmian ciśnienia atmosferycznego ze zmianą wysokości; podstawowym narzędziem w tej metodzie jest barometr. W n. satelitarnej wykorzystuje się satelitarne techniki wyznaczania współrz. punktów na powierzchni Ziemi (gł. GPS); n. astronomiczna i n. astronomiczno-grawimetryczna służą do wyznaczania przebiegu geoidy względem przyjętej elipsoidy odniesienia (grawimetria).