neorealizm

neorealizm

[gr.-łac.],

Ruch artystyczny rozwijający się we Włoszech po 1943, pod wpływem walki narodu włoskiego z faszyzmem. Propagował realizm obserwacji (m.in. wyjście poza atelier), tematykę społeczną, styl paradokumentalny, udział aktorów niezawodowych; odrzucał subiektywizm, umowność, fabułę — na rzecz luźnej formy narracji filmowej. Nawiązywał do XIX-wiecznej tradycji włoskiego weryzmu, upatrującego cel sztuki w kopiowaniu życia. Troska o autentyzm wynikała w neorealizmie ze źródeł raczej etycznych aniżeli estetycznych: z chęci oddziaływania na życie społeczne kraju, z potrzeby oskarżania systemu społeczno-politycznego i apelowania do sumień. Głównymi ideologami i twórcami neorealizmu byli: R. Rossellini, V. De Sica, A. Vergano, G. De Santis, L. Visconti. Za pierwszy film neorealistyczny uchodzi — rewelacyjny na tle miernych ówczesnych produkcji włoskich — dramat Opętanie z 1943 Viscontiego, ukazujący, wbrew dotychczasowym schematom, pełnokrwistych, obdarzonych silnymi namiętnościami ludzi, osadzonych pośród brzydkiego pejzażu biednych Włoch. Właściwy rozwój neorealizmu nastąpił po II wojnie światowej. Filmy Rzym miasto otwarte i Paisá Rosselliniego, Dzieci ulicy De Siki, Słońce wschodzi Vergana, Tragiczny pościg De Santisa opowiadały o dramatycznych momentach końca wojny i pierwszych dni pokoju, Gorzki ryż i Rzym godzina jedenasta De Santisa, Złodzieje rowerów i Umberto D. De Siki, Ziemia drży Viscontiego, Pod niebem Sycylii P. Germiego przedstawiały stosunki społeczne na wsi i w robotniczych dzielnicach włoskich miast. Bohaterami tych filmów byli zdemobilizowani żołnierze, robotnicy, chłopi — nędzarze, których faszyzm skazał na hańbę i cierpienie. Wywodzące się z neorealizmu komedie Nadziei za dwa grosze R. Castellaniego oraz Chleb, miłość i fantazja L. Comenciniego, ukazujące nędzę „malowniczą i wesołą”, były już sprzeniewierzeniem się kierunkowi. Do inspiratorów i teoretyków neorealizmu należeli: U. Barbaro, G. Aristarco, L. Rondi, a także C. Zavattini (jednocześnie scenarzysta najważniejszych filmów neorealistycznych). Po 1950 neorealizm ustąpił miejsce innym kierunkom, zaważył jednak na późniejszych etapach rozwoju filmu psychologicznego i politycznego zarówno włoskiego, jak i światowego.