muzeum

muzeum

[łac. < gr. mouseíon ‘świątynia muz’],

instytucja, której zadaniem jest gromadzenie i przechowywanie materialnych świadectw cywilizacji człowieka i jego otoczenia, ich naukowe opracowywanie, konserwowanie i udostępnianie w celu badań, nauczania i rozrywki;

do niektórych muzeów artystycznych stosuje się też terminy: pinakoteka, gliptoteka, galeria. Pierwszymi muzeami były kolekcje publiczne w starożytnej Grecji (Pinakoteka i Muzeum Aleksandryjskie). W okresie renesansu zaczęło się rozwijać kolekcjonerstwo; w dobie oświecenia powstała idea muzeum publicznego w związku ze starożytnictwem i ogólnym rozwojem nauki; w 2. połowie XVIII w. powstały pierwsze wielkie muzea europejskie: w Wielkiej Brytanii The British Museum, we Włoszech Galleria degli Uffizi i galeria w Palazzo Pitti (Florencja) oraz Museo Nazionale Archeologico w Neapolu, we Francji muzeum publicznym z królewskich zbiorów Luwr. Wielki rozwój muzeów nastąpił w XIX w.; powstawały narodowe galerie sztuki (National Gallery w Londynie) i udostępniano dawne kolekcje prywatne, przekształcone na muzea (Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, Prado w Madrycie, Drezdeńska Galeria, Ermitaż w Petersburgu); zaczęto wznosić gmachy przystosowane do potrzeb muzeów (np. gmachy British Museum) i systematycznie reorganizowano muzea wg zasad naukowych. W XX w. muzea przekształciły się w aktywne placówki naukowe i oświatowe; modernizacji uległy metody ekspozycji, wzniesiono wiele nowoczesnych gmachów muzealnych. Stałą współpracę między muzeami różnych krajów koordynuje Międzynarodowa Rada Muzeów (ICOM).

W Polsce pierwszym muzeum publicznym były zbiory Czartoryskich, wystawione w początkach XIX w. w Puławach, w Świątyni Sybilli i Domku Gotyckim zbudowanym w tym celu; 1804 otwarto dla zwiedzających pałac w Wilanowie; w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego zgromadzono zbiory w warszawskim TPN i w Uniwersytecie Warszawskim (oba zlikwidowane po powstaniu listopadowym); 1862 powstało w Warszawie Muzeum Sztuk Pięknych, 1916 przemianowane na Muzeum Narodowe; funkcje muzeum pełniło od 1860 Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych; 1879 utworzono Muzeum Narodowe w Krakowie. Poza granicami kraju powstało Muzeum Narodowe Polskie w Rapperswilu, a przy Bibliotece Polskiej w Paryżu Muzeum Adama Mickiewicza. Na przełomie XIX i XX w. pojawiła się koncepcja muzeum regionalnego (Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem). W końcu 20-lecia międzywojennego w Polsce było ok. 170 muzeów; po II wojnie światowej zadanie odbudowy sieci muzealnej powierzono Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków. Podstawy prawne działalności muzeów reguluje ustawa o ochronie dóbr kultury i o muzeach z 1962, znowelizowana 1990. W 2000 w Polsce istniały 632 muzea, w których zgromadzono ponad 13 mln muzealiów.

Bibliografia

J. REMER Studia z muzealnictwa i konserwatorstwa, Warszawa 1976;

W. GLUZIŃSKI U podstaw muzeologii, Warszawa 1980;

Z. ŻYGULSKI Muzea na świecie. Wstęp do muzealnictwa, Warszawa 1982.

Wright Frank Lloyd, Muzeum Guggenheima, 1956–59, Nowy Jork (Stany Zjednoczone)