harcerstwo

harcerstwo,

polski ruch społeczno-wychowawczy dzieci i młodzieży.

Zapoczątkowane na ziemiach polskich ok. 1910 przez środowiska związane z Narodową Demokracją i organizacjami niepodległościowymi; częściowo wykorzystywało wzory skautingu, wypracowało własne cele i metody wychowawcze (przygotowanie do walki o niepodległość Polski, szkolenie kadr dla wojska narodowego). W Galicji drużyny powstawały w ramach Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”; 1911 powołano Naczelną Komendę Skautową; 1912 powołano tajną Naczelną Komendę Skautową w Królestwie Polskim, organizowano również tajne drużyny w Wielkopolsce. Pionierami harcerstwa byli m.in. A. Małkowski, K. Wyrzykowski, O. Drahonowska-Małkowska. Drużyny powstawały również w środowiskach polonijnych, m.in. w USA. Podczas I wojny światowej harcerze wstępowali do Legionów Polskich i POW, później uczestniczyli w walkach decydujących o odbudowie i zachowaniu niepodległego państwa polskiego (rozbrajanie Niemców XI 1918, powstanie wielkopolskie, starcia polsko-ukraińskie i wojna polsko-bolszewicka). W 1916 połączono część dzielnicowych organizacji harcerskich w Związek Harcerstwa Polskiego, do którego 1918–20 przystąpiły pozostałe organizacje i drużyny lokalne. W II RP harcerstwo rozwinęło nowe formy pracy (ruch zuchowy, drużyny specjalnościowe) i dotarło do młodzieży niezamożnej, wiejskiej i in. narodowości. Różne nurty ideowopolityczne dążyły do uzyskania wpływu na ZHP lub tworzyły własne i mniej liczne organizacje harcerskie (Czerwone Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz Wolne Harcerstwo, później Pionier).

Podczas II wojny światowej ZHP działało na uchodźstwie i w konspiracji pod nazwą Szare Szeregi; instruktorzy harcerstwa związani z obozem narodowym powołali Harcerstwo Polskie. Po 1945 stopniowo kontrolę nad odbudowanym ZHP zdobywali komuniści, 1950 zlikwidowali Związek, usunęli wielu instruktorów i powołali Organizację Harcerską ZMP, naśladującą sowieckiego Pioniera. Część instruktorów i harcerzy podejmowała działalność konspiracyjną, utworzyła kilkadziesiąt tajnych organizacji; kontynuowało pracę ZHP na uchodźstwie. W 1956 przywrócono nazwę i symbole ZHP, ale zachowano ideowe i polityczne podporządkowanie PZPR. Dopiero 1980–81 mogły podjąć pracę środowiska dążące do odbudowy harcerstwa w jego tradycyjnym programowym i organizacyjnym kształcie; początkowo w ramach ZHP powstały Kręgi Instruktorów Harcerskich im. A. Małkowskiego; 1982–83, korzystając ze wsparcia Kościoła katolickiego, powołano Białą Służbę; 1988 utworzono Ruch Harcerski Rzeczypospolitej. W 1989 powołano niezależne organizacje: Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej, Związek Harcerstwa Polskiego 1918, Polską Organizację Harcerską, Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza”; podjął pracę Krajowy Komitet Odrodzenia ZHP dążący do odbudowy ZHP na podstawie statutu z 1936. Również w ZHP nastąpiły zasadnicze przemiany programowe i personalne, ale próby zniesienia podziałów w harcerstwie nie powiodły się, jedynie 1993 połączyły się ZHR i ZHP 1918.